Is risicomanagement niet integer? Met enige emotionele lading kwam deze vraag bij me op na het lezen van een interview met filosoof Rob van Es. Hij gaf het interview naar aanleiding van zijn nieuwe boek Emotionele integriteit en besluit met een veelzeggende zin: ‘Integriteit is verworden tot risicomanagement.’ Waarom raken deze woorden me? Ik zet me zelf immers al de nodige jaren af tegen louter op beheersing en controle gerichte vormen van risicomanagement. Er zit voor mij dus niets anders op om de relatie tussen emotionele integriteit en risicomanagement nader te verkennen. Hopelijk leidt dit tot een integer antwoord op de vraag in de titel.
Wie een van de prachtig uitgevoerde boeken van Rob van Es heeft gelezen herkent onmiddellijk zijn onderscheid tussen de bovenstroom en de onderstroom. Samengevat, de bovenstroom omvat de rationele, formele en structuuraspecten van een organisatie. Met de onderstroom bewegen emotionele, informele cultuurelementen door de organisatie. Beide stromingen komen samen in de kernboodschap van het boek Emotionele integriteit: Als gaat over integriteit, dan zouden professionals zich zowel door de systematische bovenstroom met regels áls door de emotionele onderstroom moeten laten leiden. ‘Maar we verschuilen ons steeds vaker achter rationele integriteit; de regeltjes’, stelt Rob van Es. ‘We moeten onze emoties veel beter leren doorgronden en een rol laten spelen in onze beslissingen.’ Hij onderscheidt hierbij emoties als trots en spijt, respect en schaamte. Het meewegen van deze emoties naast rationele argumenten bij morele kwesties helpt je om je moreel goed te voelen.
Vermanagen
Hoe is de huidige, eenzijdige focus op wat je rationele integriteit zou kunnen noemen ontstaan? Volgens Van Es door het ‘vermanagen’ van het 2000 jaar oude begrip integriteit in de afgelopen 25 jaar: ‘We zijn integriteit achter codes en compliance gaan verstoppen. De code zegt het: dus mag het. Integriteit is zo feitelijk risicomanagement geworden, terwijl je het vaak bij beslissingen over hele menselijke emoties hebt en lang niet altijd over meetbare grootheden.’ Hij vindt de protocollen voor de triage van corona-patiënten een goed actueel voorbeeld van het vermanagen van integriteit.
Bij emotionele integriteit gaat het over de relatie tussen emoties en integriteit. ‘Morele emoties gaan over de verhouding waarin je staat tot anderen en over de verhouding waarin je staat tot jezelf. Deze twee verhoudingen zijn te verhelderen aan de hand van morele perspectieven uit de ethiek: beginselen, gevolgen, deugden en proces’, zo lees ik in het inkijkexemplaar van het boek. In datzelfde inkijkexemplaar heb ik geen definitie van integriteit kunnen vinden. Er blijken wel vele definities van integriteit in omloop te zijn, zoals deze uitgebreide versie:
‘Integriteit is een persoonlijke- of karaktereigenschap van iemand. Diegene is onkreukbaar of in ongeschonden toestand, of houdt vast aan zijn of haar normen en waarden, ook als deze van buitenaf onder druk staan. De waarden en begrippen eerlijkheid, betrouwbaarheid, rechtschapenheid en oprechtheid worden doorgaans aan een integer persoon gekoppeld.’
Wat is de crux?
Wat is nu de crux? Als je bij morele kwesties de morele emoties negeert, en daarmee louter besluit op basis van wat het protocol voorschrijft of wat wettelijk toegestaan is, dan ben je niet integer bezig. Dit is de redenatie die ik afleid uit het interview. Dergelijk niet integer handelen wordt vervolgens gelijkgesteld aan risicomanagement. Hiermee wordt risicomanagement, wellicht en hopelijk onbedoeld, in een niet-integere en daarmee schemerige hoek gezet. Want hoe kan de zinsnede dat ‘integriteit is verworden tot risicomanagement’ worden geïnterpreteerd? Dat risicomanagement niet integer is. Dat risicomanagement helpt om het risico van niet integer handelen te beheersen. En ook dat risicomanagement per definitie geen ruimte biedt voor emoties, integriteit en daarmee ook niet voor emotionele integriteit. Dit roept de vraag op wat eigenlijk met risicomanagement wordt bedoeld.
Risicomanagement
Net als over emoties en integriteit bestaan er talloze definities over risicomanagement. Wat ze grotendeels met elkaar gemeen hebben is het bewust omgaan met risico’s, ofwel onzekerheden die van invloed kunnen zijn op doelen, resultaten, verwachtingen en dergelijke. Dit omgaan met risico’s, ze soms beheersen, ze soms accepteren, ze soms nemen, vindt op een gestructureerde en daarmee rationele wijze plaats. Bij eigentijds risicomanagement, dat veel verder gaat dan louter beheersing, is er volop ruimte voor de niet-rationele aspecten van omgaan met risico’s.
Bijvoorbeeld allerlei aspecten die in belangrijke mate door emoties worden gestuurd. Denk hierbij aan de percepties van risico’s, die op basis van dezelfde feiten sterk kunnen verschillen bij verschillende personen. Risicomanagement heeft als zodanig dus helemaal niets met integriteit te maken. Het kan daarentegen wel worden ingezet om risico’s van niet-integer handelen te beperken. En evenals alle andere managementbenaderingen kan risicomanagement zinvol worden gebuikt én doelbewust worden misbruikt. Management is immers mensenwerk.
Risicomanagement los van integriteit
Wat kan ik nu als antwoord geven op de vraag uit de titel: Is risicomanagement niet integer? Mijn antwoord is nee, want risicomanagement staat los van integriteit. Het zijn mensen die risicomanagement al dan niet integer maken. Risicomanagement is in essentie immers niets anders dan gestructureerd omgaan met risico’s, inclusief aandacht voor de emotionele kant. Het zijn mensen die al dan niet bewust gebruik of misbruik van risicomanagement maken, het zijn mensen die al dan niet integer handelen. Voor sommige van die mensen kan het wellicht geen kwaad om het boek Emotionele integriteit van Rob van Es aandachtig te gaan lezen. Bijvoorbeeld om risicomanagement integer toe te passen.
Door: Martin van Staveren
Martin van Staveren was onlangs te gast bij Paul van Liempt. Hij sprak daar over Risicoleiderschap:
Dr. Martin van Staveren schrijft, adviseert en doceert over realistisch(er) omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij schreef de boeken Risicogestuurd Werken en Risicoleiderschap. Onlangs verscheen zijn nieuwe boek Iedereen risicoleider: waarde realiseren en behouden in een onzekere wereld.
Verantwoording: Het interview met Rob van Es staat op https://boommanagement.nl/artikel/rob-van-es-integriteit-is-verworden-tot-risicomanagement/. De definitie van integriteit is ontleend aan (http://www.ensie.nl/definitie/Integriteit.
