“Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan”, zo schijnt Pippi Langkous met overtuiging gesproken te hebben. Pippi Langkous was de hoofdrolspeelster in de gelijknamige populaire Zweedse kinderserie, die in de jaren 70 van de vorige eeuw op de Nederlandse TV te zien was. Ze speelt een vrijgevochten jong meisje dat nergens angst voor kent. Pippi woonde samen met haar aapje, meneer Nilsson, en haar paard Kleine Witje in Villa Kakelbont, dit tot groot ongenoegen van de morele voorhoede in het stadje.
Overtuigingen
Je zal maar gezegend zijn met zo’n stimulerende overtuiging, “ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk wel dat ik het kan”. Hoe anders is het in ons volwassen leven waar dit soort positieve overtuigingen vaak plaatsmaakt voor allerlei beperkende overtuigingen. Overtuigingen zijn geen realiteit of feit. Het zijn constructies die op onbewuste wijze tot stand zijn gekomen en een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid zijn. Onze overtuigingen zeggen iets over hoe we de wereld zien en niet per se hoe de wereld is. Toch zijn onze overtuigingen van grote invloed op ons gedrag. Zonder er zelf voortdurend bij stil te staan motiveren overtuigingen ons en geven ze vorm aan ons gedrag. En het zal duidelijk zijn dat de overtuiging van Pippi ander gedrag oplevert dan de overtuiging “ik heb het nog nooit gedaan, dus ik zal het wel niet kunnen”.
Vooronderstellingen
Overtuigingen en vooronderstellingen liggen dicht bij elkaar. Volgens de encyclopedie is een vooronderstelling “een theorie of stelling die men aanneemt voordat de eerste logische stap genomen wordt. Een dergelijke aanvaarding beïnvloedt vaak de richting waarin men verder redeneert.” Vanuit NLP zien we vooronderstellingen als aannames waarvan gebleken is dat ze nuttig, zinvol en effectief zijn. Vooronderstellingen werken zeer krachtig in zowel onze benadering van anderen als naar onszelf toe. Over een vooronderstelling kun je vooraf nadenken. Daar hoef je niet per se ervaring mee te hebben, het is een aanname die je vooraf doet. Overtuigingen zijn in de regel sterker dan vooronderstellingen. Onze overtuigingen vormen zich door de ervaringen die we hebben opgedaan. Vanuit een overtuiging ben je geneigd iets niet, of juist wel te doen.
Overtuigingen, vooronderstellingen en onze omgeving
Onze overtuigingen en/of vooronderstellingen hebben ook direct invloed op onze omgeving. In een klassiek onderzoek (1) werd aan leraren verteld dat bepaalde kinderen in hun klas veel talent hadden dat zich pas op latere leeftijd zou manifesteren. Deze zogenaamde “slimme” kinderen waren echter lukraak gekozen. Het bleek in de praktijk dat de leraren, op basis van hun overtuiging of vooronderstelling dat het “slimme” kinderen waren, deze kinderen meer stimuleerden, waardoor ze daadwerkelijk slimmer werden. Het is heel waarschijnlijk dat bij een negatieve verwachting dit proces de andere kant op zal werken.
Leidinggeven
Stel je eens voor wat dat op gebied van leidinggeven betekent, het belang van onze overtuigingen en/of vooronderstellingen als leider? Wat zou er gebeuren wanneer je als leidinggevende, vanuit de vooronderstelling of overtuiging dat mensen te vertrouwen zijn en dat je over goede en slimme mensen beschikt, de dagelijkse aansturing doet. En hoe anders zou het zijn wanneer je voorondersteld, of er juist van overtuigd bent, dat mensen niet te vertrouwen zijn, dat ze het eerst moeten verdienen. Dat je personeel niet zonder controle kan. Dat ze de kantjes er vanaf lopen als je er niet bovenop zit. Dat de mens diep van binnen eigenlijk een lui wezen is. Heb jij vanuit persoonlijk leiderschap al eens in de spiegel gekeken en je ten diepste afgevraagd hoe het zit met jouw vooronderstellingen en overtuigingen?
Door: Rijk Binnekamp
Rijk Binnekamp is zo’n 20 jaar actief geweest op gebied van training, coaching en leiderschapsontwikkeling, heeft nog immer een bovengemiddelde interesse in leiderschap en alle aspecten die daar mee samenhangen. Zijn ideeën en gedachten vertrouwt hij regelmatig toe aan papier.
1. Rosenthal, R. & Jacobson, L. (1968). Pygmalion in the classroom: Teacher expectation and pupils “intellectual development”. New York: Rinehart and Winston.
