Experimenteren = leren= vernieuwen. Als er al een verandergeheim bestaat, dat is dit het wel, ontdekken we op de 7e editie van het Jaarcongres Verandermanagement. Dus laten we hier deze 1e december in de Apenheul onze controledrang varen. En geven ons – met een volle zaal uit zorg, onderwijs, bedrijfsleven en overheid – over aan een nieuwe wereld van anders kijken, vertrouwen en ‘frutselen’ op weg naar de toekomst.
‘Durven jullie te jumpen?’, opent dagvoorzitter Jitske Kramer het programma vol veranderexpertise. Ze checkt het niet voor niets, zo blijkt. De eerste spreker is namelijk Jan Jonker, hoogleraar Duurzaam Ondernemen, die ons onmiddellijk bij de les krijgt. ‘In wat voor tijd we leven? Een tussentijd. De maatschappij ontwikkelt zich razendsnel en we hebben allemaal geen idee waarnaartoe. Het is een zooitje, het blijft een zooitje, en het wordt een zooitje.’ Toch is er hoop, vervolgt hij. Mits we zien en waarderen dat complexe transities nu eenmaal niet in processen te gieten zijn. Jan: ‘Transformatie gaat om acceptatie. Het is een stip op de horizon zetten, terwijl er ondertussen van alles gebeurt dat je niet kunt overzien. En dat gaat ook gepaard met afbouw, met afscheid nemen van patronen die niet meer werken. Daarmee komt er ruimte vrij om weer samen te creëren en op te bouwen.’100% vertrouwen
Dat dat ook echt kán in de praktijk, toont zijn opvolger, ondernemer Allard Droste, die het ‘middeleeuwse, hiërarchische en angstige’ metaalbedrijf Aldowa wist om te turnen tot een daadkrachtige organisatie die zelfs in de crisis omzetgroei wist te behalen. Zijn recept: houd het eenvoudig en vertrouw 100%. ‘Het eerste dat ik deed was alle medewerkers een sleutel van het pand geven. “Dit is jouw bedrijf”, zei ik. Logisch toch? Thuis kunnen we ook alles zelf regelen. Dus waarom niet op het werk?’ Mensen varen wel bij verantwoordelijkheid en willen trots zijn op wat ze doen, is Allards overtuiging. Spreek hen daar dus vooral op aan. ‘Bij zoveel organisaties gaat het vooral om wat mensen níet kunnen en mogen. Zonde vind ik dat. En tijdsverspilling bovendien.’Rebelleren loont
Als je normaal doet en lekker werkt heb je goud in handen, is de ervaring die Allard ook beschrijft in zijn boek Semco in de polder. ‘Maar zie je dat ook echt gebeuren bij een logge organisatie als de onze?’, vraagt een gemeentemedewerker uit de zaal. ‘Zo lang er maar mensen werken die durven te experimenten’, reageert Allard. ‘In Nederland blijft er veel zoals het is, omdat niks mag mislukken. Zo verandert er dus niets.’ Rebelleren loont dan ook echt, besluit hij, óók bij ambtenaren. ‘Kijk maar naar Hollands Kroon. Gemeentemedewerkers kregen er de vrijheid om hun declaraties zonder check van de baas in te dienen. Dat scheelt een hoop tijd en gedoe. En wat denk je? Het totale declaratiebedrag ging omlaag. Iedereen blij toch?’Zelf laten nadenken
De verhalen van Jan en Allard leveren volop gespreksstof voor bij de koffie. ‘Wie nog in dikke verandervisies en -plannen geloofde, zal daar nu wel vanaf stappen’, lacht een leidinggevende uit het onderwijs. Zijn buurvrouw, een HRM-adviseur in de zorg, is vooral geraakt door het praktijkverhaal van Allard. ‘Zie je wel: het kan dus echt, radicaal een nieuwe koers varen. Zo lang je mensen maar zelf laat nadenken.’ Bij een adviseur in het bedrijfsleven overheerst de verwarring: ‘Ik twijfel toch nog over hoe je elkaar nou aansteekt in de vernieuwingsdrang. De een kan het wel graag over een andere boeg willen gooien, maar ik ken ook collega’s die al twintig jaar op een bepaalde manier werken en dat wel prima vinden zo.’Frutselen, net als thuis
Samen leren, op zoveel mogelijk plekken
De kunst is om zelf gewoon te beginnen, wil hij maar zeggen. ‘Je leert een vraagstuk pas kennen door er aan te werken. En daarbij kun je het beste diegenen betrekken die er ook voor warm lopen en hun handen willen laten wapperen.’ Anderen aansteken doe je vervolgens via ‘klussen, kennis en contacten’, stelt Hans. Door mensen op diverse plekken het wiel te laten uitvinden. En dus niet door een pilot in de organisatie “uit te rollen”. ‘Want dan haal je het experimenterende element eruit, en dat is nu juist wat aanzet tot vernieuwing: samen leren.’En nu?
Mochten we na de lunch in een aangename roes verkeren, dan haalt gedragswetenschapper Ben Tiggelaar ons daar in een klap weer uit. ‘Leuk hè, zo’n dag bomvol mogelijkheden en inspiratie. Maar wat gaan jullie hier in de dagelijkse hectiek nu eigenlijk mee doen?’ Daarmee raakt hij een gevoelige snaar. Want met verandergeheimen als ‘100% vertrouwen’, ‘samen leren’ en ‘durven rebelleren’ sorteer je alleen effect wanneer jij je – met anderen – dat gedrag ook daadwerkelijk eigen maakt. Zwakste schakel Maar: niets zo moeilijk als dat, weet Ben uit zijn jarenlange praktijk. Bij het doorbreken van routines en gewoonten is gedrag altijd de zwakste schakel. Vandaar dat hij vandaag een appèl wil doen op ons persoonlijk leiderschap. ‘Wil je iets veranderen, dan zal je eerst het gedrag dat je wilt zien moeten definiëren. Je eigen voorbeeld is daarbij cruciaal. Gedrag moet je kunnen voor- en nadoen. Lukt dat niet, dan levert de verandering nooit wat op.’ Het heeft dus weinig zin om van je teamleden te verwachten dat ze hun nek durven uit te steken wanneer jij als leidinggevende zelf nooit risico’s neemt. Net zo min als je kinderen hun telefoon zullen wegleggen, zolang jij er als ouder non-stop aan gekluisterd zit. Goed voorbeeld doet nu eenmaal goed volgen.Verschillen omarmen
Hoe mooi zou het zijn als de gesproken en gezongen persoonlijke verhalen van Rajae El Mouhandiz op ons datzelfde effect hebben: dat we deze artistieke duizendpoot volgen in haar dappere zoektocht naar ontplooiing, ontwikkeling en ontmoeting, waarin ze weigert zich te laten leiden door welke verschillen dan ook. Rajae: ‘Hoeveel sterker sta je met elkaar als je culturele diversiteit juist omarmt? Als je vrienden met elkaar wordt en elkaars talenten koestert?’Gemiste kans
