Wat maakt mensen gelukkig? Als wordt gevraagd wat mensen het belangrijkst vinden voor een gelukkig leven staat gezondheid altijd in de top drie. Meestal zelfs op nummer één. De zorg voor de gezondheid van mensen is iets waardevols om voor te vechten. Daarbij is de zorg in Nederland ongewoon en uniek. Alles went en wanneer je al je hele leven in Nederland woont sta je daar niet meer bij stil, maar het is niet ‘gewoon’. De kwaliteit van de zorg is historisch nog nooit zo hoog geweest. Mensen worden ouder dan ooit. In Nederland leven we nu gemiddeld vijf jaar langer dan dertig jaar geleden waarvan we haast de helft van de vermeerdering als gezond ervaren.Steeds meer van de ziekten waar we ooit aan doodgingen zijn veranderd in chronische aandoeningen waar we vaak nog vrij gezond oud mee kunnen worden. En wellicht het meest bijzondere: in Nederland is alle zorg toegankelijk voor iedereen. Dat laatste is echt ongekend.
Overal ter wereld is relatief goede zorg te krijgen. Dat is dan vrijwel altijd officieel of in de praktijk alleen beschikbaar voor een deel van de bevolking. Vaak alleen voor de elite.
Als wordt gekeken naar de toegang van kwalitatief goede zorg, kan internationaal gezien een onderscheid worden gemaakt in drie typen zorgstelsels:
1 – Goede zorg voor iedereen
Internationaal zijn er maar een paar plekken op de wereld waar de zorg kwalitatief echt goed is én voor iedereen toegankelijk. Dat is voornamelijk het geval in de strook van landen in Europa die loopt van Noorwegen, Zweden en Denemarken via Nederland, België, Frankrijk en Duitsland naar Oostenrijk en Zwitserland. Dan heb je nog een paar losse stippen op de wereldbol, zoals Singapore, Cuba, Canada en Japan en dat is het dan wel. Minder dan vijf op de honderd mensen ter wereld leven in een land waar net als in Nederland goede zorg toegankelijk is voor iedereen. We leven in een uitzonderlijk land!
2 – Particuliere zorg óf publiek vangnet
In veel meer landen is er geen gelijke toegang tot alle zorg, maar wel een publiek vangnet met kwalitatief minder goede tot ronduit slechte zorg. Dan hebben we het bijvoorbeeld over de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Turkije, Zuid-Afrika, Rusland, grote delen van Zuid-Amerika en een deel van Azië. Ongeveer de helft van alle mensen op de wereld woont in een land waar dit het geval is.
3- Particuliere zorg zonder publiek vangnet.
De realiteit voor de andere mensen op de wereld is dat ze in een land wonen waar echt goede zorg alleen beschikbaar is voor de elite, of dat ze op een plek wonen van waar de afstand naar zorgverleners praktisch niet bereisbaar is. Zij moeten hard sparen, lenen en verzekeren om een basisniveau aan zorg te krijgen en voor velen van hen is het grootste deel van de zorg hermetisch afgesloten. Om weer te begrijpen wat de waarde is van de zorg en het stelsel van financiering en wetgeving die dat toegankelijk maakt, moet je kijken vanuit dat perspectief. Denk bijvoorbeeld aan een land waar ze meer mensen toegang willen geven tot zorg met microverzekeren, zoals in India.
Ongewoon
Wat gewoon is in Nederland is dus eigenlijk ongewoon. Is de zorg in Nederland ook briljant? Nee! Briljanten zijn hard en amper kapot te krijgen. De zorg in Nederland is momenteel kwetsbaar. Het lijkt eerder op bijzonder en broos porselein. Het is zeer de vraag of we de ongewone situatie die we nu kennen ook kunnen behouden. De zorgpremie is een aantal jaren fors gegroeid en de toegang tot zorg staat op de lange termijn op het spel.
Kostenstijging zet betaalbaarheid en zorgstelsel op het spel
De kosten in de zorg in Nederland zijn snel omhoog gegaan. De afgelopen vijfentwintig jaar was de stijging van de kosten in de care (verzorging) 6,6% en in de cure (zorgbehandelingen) 6,7% per jaar. De prognoses van de groei in de komende jaren variëren: de zorgkosten gaan hard omhoog of zelfs zeer hard omhoog. Dat is een onheilspellend vooruitzicht. De onderliggende factoren voor de groei van de zorgkosten en de problemen met de finaniering daarvan zijn bekend uit de media en politiek:
1 – Economie.
De kostenstijging in de zorg is de afgelopen decennia grotendeels gecompenseerd en gefinancierd uit economische groei. Dat is van 2008 tot 2012 doorbroken. De zorgkosten zijn in die tijd gewoon doorgestegen, maar tegelijkertijd is de economie gekrompen. Daarbij is de betaalbaarheid verminderd en de druk van stijgende zorgkosten vergroot. Dit is praktisch ook zichtbaar in de stijging in het aantal wanbetalers en mensen waar betalingsregelingen mee moet worden afgesproken. De publieke en maatschappelijke druk op de zorgkosten is in 2012 en 2013 vertaald in hoger eigen risico bij de basisverzekering, sturing op minder zorggebruik door patienten en scherpere zorginkoop door verzekeraars. Daarmee is de stijging van de publieke zorgkosten in 2012 en 2013 wat afgevlakt. Tegelijk zijn de fundamentele puzzels nog niet opgelost.
2- Levensverwachting
De toegenomen levensverwachting en het aantal mensen met een chronische aandoening zijn een bewijs van het succes van de gezondheidszorg. Tegelijk legt dit ook meer druk op de zorg en helemaal op de verzorging.
3- Technologie.
De technologische ontwikkelingen maken meer (potentiële) aandoeningen zichtbaar en meer medische ingrepen mogelijk. De technologie werkt echter nog vooral kostenopdrijvend. Zo lijkt iedere zorginstelling op dit moment de meest innovatieve technologie in eigendom hebben om zich in zijn markt ‘te onderscheiden’. Dit werkt op macroniveau in Nederland enorm kostenopdrijvend (in aanschaf en soms ook in productie) en maakt dat schaalvoordelen blijven liggen. Er zijn wel productiviteitsstijgingen, maar die compenseren niet voor de extra uitgaven door meer vergrijzing, chronische aandoeningen en meer medische mogelijkheden.
Als systeem in vierde fase
Als we naar het systeem van de Nederlandse gezondheidszorg kijken in termen van briljante businessmodellen, zijn we met het systeem als totaal eigenlijk in de zogenaamde vierde fase beland. In de eerste fase is vanuit een visie op betaalbare zorg voor iedereen een uniek systeem geïmplementeerd. In de tweede fase is de infrastructuur aan zorgverlening met de bijbehorende financiering, technologie en wetgeving opgebouwd. In de derde fase zijn we dat normaal gaan vinden en zijn alle spelers zich gaan gedragen conform het gecreëerde systeem. Nu bevinden we ons in de moeilijke uitdagende vierde
fase, met de paradox van behouden én vernieuwen, en met als vraagstuk hoe kwalitatief, betaalbaar en toegankelijk voor iedereen te blijven in een veranderende omgeving. Er lijken nu alleen nog oplossingen te vinden waarbij het leed van de ene stakeholder(s) kan worden verzacht door het neer te leggen bij andere stakeholder(s). Zo kunnen bepaalde vergoedingen uit de basisverzekering gehaald worden maar dan moeten mensen het wel zelf betalen. Veel mensen hebben moeite met het betalen van hun zorgpremie.
Verzekeraars maken na een aantal jaar verliezen weer winst, maar het vertrouwen en draagvlak vanuit de samenleving staat nog steeds onder druk. Veel zorgverleners zien het aantal patiënten afnemen. Ze hebben moeite de begroting alsmede lopende vastgoedprojecten rond te krijgen. Ze ervaren een toenemende druk van verzekeraars in de zorginkoop en van banken in de vastgoedfinanciering. Door al deze druk zou je bijna vergeten wat voor uniek stelsel van goede, toegankelijke gezondheidszorg we te verliezen hebben.
Fase 1 nieuwe stijl
De uitdaging is eigenlijk om weer in een fase één maar dan nieuwe stijl terecht te komen. In de beeldvorming van een bordspel moeten we doorlopen en langs start om weer bij één aan te komen. Tegelijk is het pad dat we hebben gelopen bekend, dus kan er de neiging bestaan om terug te willen lopen of stil te gaan staan. Het lijkt erop dat alle spelers nu vooral vasthouden aan wat ze al hebben en krijgen. In een bordspel kan je soms een beurt overslaan, maar meestal moet je gewoon gooien als je aan de beurt bent. Als iedereen weigert te gooien dan blijft het niet hetzelfde, maar houdt het spel
op. Stilstaan en niet bewegen is ook in de huidige situatie in de zorg geen manier om alles te behouden, maar een manier om alles langzaam te verliezen.
Het gaat te goed om te moeten veranderen en te slecht om te durven veranderen. Het huidige ongewone systeem van goede zorg voor iedereen kan paradoxaal genoeg alleen worden behouden door het bestaande los te laten en het baanbrekend veel beter te gaan doen. De vlucht voorwaarts naar fase één dus en weer gaan bouwen vanuit visie. Dat
voelt doodeng en tegenstrijdig met je intuïtie. Een beetje als bungeejumping of parachutespringen terwijl je een goed ontwikkeld waarschuwingssysteem hebt in de vorm van hoogtevrees. Toch is dat soms de enige en beste manier als je op hogere grond wilt uitkomen en er een kloof of grens voor je ligt. Wij (als auteurs van het boek Briljante businessmodellen in de zorg) denken dat de paradox dat het goede alleen kan worden behouden door het los te laten en te vernieuwen, in zeer hoge mate opgaat voor de zorg in Nederland. We willen iedereen dan ook van harte uitnodigen een parachute te pakken en in het vliegtuig te stappen om mee te helpen de zorg en gezondheid in Nederland te verbeteren.
Verandering bij alle stakeholders nodig
Het belang dat mensen hechten aan gezondheid en de uniciteit van de zorg in Nederland maakt het absoluut de moeite waard om voor te vechten. Met de toenemende vergrijzing, chronische aandoeningen en technologische ontwikkelingen is dat gevecht echter geen onbeduidend worstelpartijtje. Is het baanbrekend verbeteren van de zorg en gezondheid dan niet bij voorbaat kansloos? Nee! Er zal echt iets moeten veranderen en niet bij één partij, maar bij alle stakeholders in de zorg. Maar met een gezamenlijk doel voor ogen, zal het gerealiseerd worden.
Ter inspiratie kan internationaal worden gekeken naar de zorg. Als wordt gekeken naar verschillende systemen en landen zijn de puzzels op hoofdlijnen eigenlijk overal het zelfde. De kosten van de zorg stijgen overal. Daarbij wordt een inhaalslag gemaakt in de werelddelen die zich economisch sneller ontwikkelen.
De discussies over de stijgende zorgkosten zijn uitingsvormen van en oplossingen voor dezelfde zoektocht: wat is de beste (of minst slechte) balans tussen betaalbaarheid, kwaliteit en toegankelijkheid? De zorgkosten zijn in Nederland hoger dan in de meeste andere westerse landen. Met name in de verzorging zijn de kosten hoger dan in vergelijkbare landen waar meestal minder taken collectief worden geregeld en vergoed. De stijgende zorgkosten creëren fundamentele uitdagingen in landen met alle verschillende typen zorgstelsels:
- Goede zorg voor iedereen is moeilijk in stand te houden. De landen waar goede zorg voor iedereen toegankelijk is, hebben dezelfde uitdagingen als Nederland. Hoe houd je bij stijgende zorgkosten het systeem in stand en verdeel je de kosten en verantwoordelijkheden op een manier die het betaalbaar en acceptabel houdt nu en in de toekomst?
- Particuliere zorg of een publiek vangnet geeft risico op een groeiende kloof. In de landen waar de beste zorg beschikbaar is voor een deel van de bevolking en er een publiek stelsel is voor iedereen, bestaat het risico op een steeds diepere spagaat. Hoe zorg je dat de kosten voor de beste zorg niet exploderen en daarmee nog exclusiever worden en hoe houd je het publieke pakket betaalbaar en voorkom je tegelijk dat kwaliteit en inhoud verschralen?
- Particuliere zorg zonder publiek vangnet is schieten op een bewegend doel. In de landen waar geen brede publieke basis is met zorg voor iedereen, is het frustrerende dat het doel beweegt. Terwijl je meer mensen toegang wilt geven tot elementaire zorg, wordt dat tegelijkertijd steeds moeilijker door vergrijzing, chronische aandoeningen en technologische ontwikkelingen.
Bron: Briljante businessmodellen in de zorg
Door: Jeroen Kemperman, Jeroen Geelhoed
