Wil je grip houden op het schrijfproces? Dan is faseren het sleutelwoord. Doe de juiste dingen op het juiste moment en in de juiste volgorde: denken, schrijven, redigeren en reviewen. Het vijffasenmodel is daarbij een goed hulpmiddel.
Het vijffasenmodel op hoofdlijnen
We lichten de vijf fasen hier op hoofdlijnen toe, zodat je kunt zien in hoeverre je al zo werkt en waar winstkansen liggen. Een groot voordeel van werken in vijf fasen is dat je niet één deadline hebt waarop je hele tekst klaar moet zijn. Je creëert meerdere deadlines: elke fase levert een eigen deelproduct op. Zo weet je beter of je op koers ligt.
Faseren helpt je om spot-on te schrijven. Voor kortere teksten zoals e-mails, brieven of memo’s geldt dat je pragmatisch met deze fasering kunt omgaan. We komen hier in deel 3 van het boek Spot on schrijven op terug.
Fase 1: Verken de opdracht en de inhoud
Je start in fase 1 met nadenken over je schrijfopdracht. Hier komen vragen aan de orde als: wie zijn mijn lezers? Wat is de belangrijkste vraag die deze tekst moet beantwoorden? Welk doel wil ik bereiken? Aan welke randvoorwaarden zoals omvang, schrijfstijl en toonzetting moet mijn tekst voldoen? Ook denk je na over de vraag: welke inhoud heb ik nodig? Wat weet ik al en wat moet ik nog aan informatie inwinnen? Eigenlijk ben je in fase 1 de strategische én creatieve denker. Je denkt na over de context van je schrijfopdracht en de mogelijke inhoud, door informatie te verzamelen en ideeën te genereren.
Fase 2: Bedenk het bouwplan en het tekstontwerp
In fase 2 selecteer je welke informatie en ideeën bruikbaar zijn, gezien je tekstdoelen en doelgroep. Dan bepaal je de volgorde waarin je de geselecteerde informatie het best aan jouw doelgroep presenteert. Wat zijn je kernboodschappen en welke argumenten horen daarbij? In deze fase ben je de structuurdenker: je denkt als een architect over de ingang van het gebouw, de kamers en ramen die erin komen, enzovoort. Je vertaalt de eisen uit fase 1 in een tekstopzet met hoofdstukken en paragrafen. Het resultaat is een bouwplan, oftewel een gedetailleerde inhoudsopgave.
Naast het bouwplan maak je een tekstontwerp: je bedenkt welke tekstonderdelen je het best in welke schrijfstijl kunt zetten. Waar past een beschrijvende stijl met onderwerp, persoonsvorm, rest van de zin of een instructieve stijl, dus een gebiedende wijs? Kun je sommige informatie in kaderteksten zetten en helpt het bijvoorbeeld om te werken met pictogrammen of teksttabellen?
Als je een goed bouwplan en tekstontwerp hebt, komt bij veel schrijvers bijna vanzelf de zin en de moed om te gaan schrijven. Schrijven is nu vooral woorden geven aan wat je bedacht hebt. Zoals je in het model ziet ziet, pendel je soms heen en weer tussen fase 1 en 2. Krijg je fase 1 niet meteen scherp? Start dan eens met freewriting in fase 2. Ga daarna terug naar fase 1 om te bekijken of je de opdracht beter kunt formuleren. Heb je je bouwplan in fase 2 klaar? Kijk dan nog eens naar de behoeften van de doelgroep die je in fase 1 formuleerde. Sluit je bouwplan daar goed bij aan? Is er een betere variant op je bouwplan?
Bouwplan binnen het vijffasenmodel
Misschien heb je nog geen goed beeld van de term bouwplan en waarop je kunt letten als je een bouwplan maakt. Daarom alvast een voorbeeld:
Organiseer na fase 1 en 2 een reviewmoment. Ga dan door naar fase 3.
Waarom adviseren we een review na fase 1 en 2?
Het resultaat van fase 1 en 2 heet ook wel een bronzen versie van je tekst. Je hebt nog geen concrete concepttekst, maar de analyse van fase 1 en het bouwplan en tekstontwerp van fase 2 lenen zich goed voor een kritische review. Ga je met dit resultaat je tekstdoelen bij deze doelgroep realiseren? Welke informatie ontbreekt nog? Welke andere ordening van je informatie slaat mogelijk nog beter aan bij de lezers? Onze ervaring leert dat je als schrijver nu nog makkelijk openstaat voor feedback. Als je al een hele conceptversie hebt geschreven en reviewers adviseren daarna een heel andere structuur van de tekst, dan heb je vaak de energie en moed niet meer om alles om te gooien. Je bespaart later in het proces veel tijd als je nu een reviewmoment inbouwt.
Bij complexe opdrachten voorkom je tijdverlies door na fase 1 snel te toetsen of je de opdracht en mogelijke inhoud goed begrepen hebt. Dat doe je door aan je opdrachtgever voor te leggen welke vraag je in de tekst wilt beantwoorden, wat het doel van de tekst is én hoe je analyse van de doelgroep en randvoorwaarden luidt.
Fase 3: Schrijf het concept
Nu start het echte schrijfwerk. In fase 3 creëer je het concept. Als je met meerdere auteurs aan een tekst werkt, dan kunnen zij met hun eigen hoofdstukken of paragrafen aan de slag. Met heldere afspraken in fase 1 over de gewenste schrijfstijl en eventueel een voorbeeldparagraaf zorg je ervoor dat iedereen al zo veel mogelijk in dezelfde stijl schrijft.
Fase 4: Redigeer het concept
Tijd voor fase 4, de redactiefase. Maar weinig schrijvers zijn in staat om hun gedachten in één keer goed onder woorden te brengen. In de conceptversie van een tekst sluipen snel stijlfouten en ontstaan makkelijk onduidelijkheid, moeilijk leesbare tekst en inconsistenties. Niet erg! Zo lang je die missers er met een goede redigeerronde maar uit haalt.
In fase 4 maak je je conceptversie scanbaar en gestructureerd, overtuigend en doortastend, persoonlijk en verbindend, creatief en boeiend, concreet en begrijpelijk. Laat je tekst aan het eind van deze fase reviewen. Ga dan naar fase 5.
Waarom adviseren we een review na fase 4?
In deze reviewronde na fase 4 laat je nog één keer checken of de gekozen inhoud helder en overtuigend beschreven is voor de geselecteerde doelgroep en op welke plaatsen de tekst nog scherper kan. Uiteraard kunnen je reviewers eventuele missers in spelling, grammatica, interpunctie en vormgeving ook al noteren. Deze review heet ook wel de review van de gouden versie. Bij complexere teksten adviseren we ook een review in te bouwen na fase 3. Je laat de conceptversie dan reviewen om tot een zilveren versie te komen.
Fase 5: Maak de tekst definitief
In fase 5 haal je zo veel mogelijk taalkundige missers uit de tekst en optimaliseer je de vormgeving. Voorkom dat je in deze fase ook nog redactietechnieken van fase 4 inzet. De kans dat er nieuwe taalfouten insluipen is daarvoor te groot.
Het vijffasenmodel bespaart tijd
Door per fase te focussen op wat er in die fase moet gebeuren, houd je als schrijver grip op het proces en neemt de kwaliteit van je product toe. Je schrijft met meer plezier en minder gedoe. Ben je gewend om anders te werken? Dan kost het vijffasenmodel in het begin misschien extra tijd. Onze ervaring: als je de methodiek in de vingers hebt, schrijf je niet alleen rake teksten maar bespaar je ook tijd.
Bron: Spot on schrijven
Door: Ed Grubben, Jan Vriens, Eefje Gerits
