Modern risicomanagement heeft nog steeds vier klassieke valkuilen. Die zijn niet nieuw, maar wel actueel. Fascinerend, hoe velen – inhoudelijke professionals, leidinggevenden, adviseurs én zelfs risicomanagers – er steeds weer met open ogen en de beste bedoelingen invallen. Wat zijn die vier valkuilen? Het gaat om complexiteit, getallen, illusie en niets dóen. Zijn ze te vermijden? Jazeker: door deze valkuilen te herkennen, te erkennen en er tijdig voor stil te staan. Dat laatste vanuit een prikkelende vraag. Dit blog gaat over de tweede valkuil: getallen.
Valkuil 2: getallen
Ja, ze zijn er nog steeds. Mensen die een risico alleen een risico noemen als het risico in een getal is uit te drukken. Een risico zonder kans en gevolg, bij voorkeur in objectieve getallen, is volgens hen helemaal geen risico, maar onzekerheid. What’s the bloody difference? In beide gevallen moet je immers een keuze maken: doe ik iets, óf doe ik niets aan het risico, dan wel de onzekerheid, die m’n doel, taak of eis danig kan verstoren?
Het is een echo uit een ver verleden, deze risico-is-altijd-een-getal benadering, uit de tijd van ene Frank Knight. Een echo waar we nog altijd last van hebben. Frank Knight was een econoom, die in z’n proefschrift uit 1921 het inmiddels volledig achterhaalde onderscheid maakte tussen risico en onzekerheid: risico is te berekenen, onzekerheid niet. Met de hedendaagse definitie van risico, die van effect van onzekerheid op doelen, is deze benadering inmiddels écht voltooid verleden tijd geworden.
Een onzekerheid met een effect op doelen, waarbij de waarschijnlijkheid van optreden en/of de gevolgen niet in objectieve getallen zijn uit te drukken, dat is dus óók gewoon een risico. Misschien zelfs wel juist een risico, omdat die objectieve getallen ontbreken. En we dus noodgedwongen op subjectieve aannames en interpretaties moeten vertrouwen. Ervaringskennis dus, wat met een mooi woord expert judgement wordt genoemd. Trouwens, ik moet het echte honderd procent objectieve risico nog steeds tegenkomen.
Hoe deze valkuil te vermijden?
Wat helpt? Hoe is de getallen-valkuil te vermijden? In elk geval met het benutten van een moderne definitie voor het begrip risico. Bijvoorbeeld die van “risico is effect van onzekerheid op doelen”. Die komt uit de ISO 31000 richtlijn voor risicomanagement en blijkt vaak een eye opener. Dit maakt omgaan met risico’s doelgericht. Opvallend is dat ook het nieuwe COSO risicomanagement framework – in Nederland en internationaal veel benut door de grotere organisaties – risico’s ook aan doelen koppelt. Hierover lijkt dus wereldwijd brede consensus te ontstaan. Tevens verdwijnt hiermee het gekunstelde onderscheid tussen risico en onzekerheid, waar je in de praktijk zo bijzonder weinig aan hebt.
Wat ook helpt: accepteren dat veel risico-inschattingen noodzakelijkerwijs subjectief zijn, wegens gebrek aan harde data. Ook al brengt Big Data hier af en toe verlichting, vaak komt het toch aan op het durven kiezen, ondanks gebrek aan gegevens: iets doen aan het risico, of toch maar niet?
Wees hierbij bewust van je eigen risicobereidheid, en die van anderen. Mensen die ook met het risico van doen hebben, als veroorzaker, of als potentieel slachtoffer. Onnodig te zeggen dat verschillen in risicobereidheid eerder regel dan uitzondering zijn. Getallen veranderen daar weinig aan, begrip in de verschillende risicoperceptie des te meer.
Stilstaan
Tot slot, hoe weet je nu of je deze valkuil daadwerkelijk hebt vermeden? Door af en toe stil te staan, en jezelf, je team, je collega’s een prikkelende vraag te stellen:
Waar komt onze fixatie op risico-getallen vandaan, en hoe kunnen we zonder toch wijs besluiten?
Formuleer op deze vraag samen een oprecht antwoord én handel er naar. Dit onder het nog niet zo bekende motto Wie stilstaat voor een valkuil, die valt er niet in.
Dr. Martin van Staveren staat voor anders omgaan met risico’s. Hij adviseert organisaties over realistisch en vernieuwend risicomanagement. Ook is hij kerndocent aan de Executive Masteropleiding Risicomanagement, Universiteit Twente. In 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk. In augustus 2018 verschijnt zijn volgende boek: Risicoleiderschap.
