Gedachten en inner talk beïnvloeden sterk gevoelens en gedrag. De Griekse wijsgeer Epictetus zei het al: ‘Het zijn niet de dingen zelf die ons bang maken, maar de manier waarop we die dingen bekijken.’ In het Nederlands bestaat ook een gezegde met ongeveer dezelfde strekking: ‘De mens lijdt dikwijls nog het meest door het lijden dat hij vreest en dat nimmer op komt dagen.’
Inner talk
Veel mensen onderschatten de invloed van hun inner talk. Dat geldt zowel voor de positieve als voor de negatieve inner talk. Positieve inner talk versterkt het zelfvertrouwen en vermindert negatieve gevoelens. Het blijkt dat mensen hun prestaties verhogen door zichzelf op een positieve en aanmoedigende manier toe te spreken, net zoals dat gebeurt als anderen hen op een positieve en bemoedigende manier toespreken.
Negatieve inner talk heeft helaas het tegenovergestelde effect. Mensen bevestigen zichzelf in het negatieve beeld dat ze (op dat moment) van zichzelf hebben. Als ze dat maar vaak genoeg doen, wordt dat beeld het meest prominent. Vaak zijn de gedachten bij negatieve inner talk irrationele gedachten die verband houden met vroegere ervaringen. Ze komen soms uit het ‘systeem van herkomst’.
Negatieve inner talk: voorbeelden
Je hebt je leven lang gehoord dat:
- studeren toch niets voor jou was, ‘want ons soort mensen doet dat niet, dan heb je het wel erg hoog in je bol’;
- je lui bent, omdat je als kind vaak een beetje angstig en moedeloos toekeek hoe je grote broer iets kon wat jij nog niet kon, terwijl je het net geprobeerd had en het niet meteen lukte en je uitgelachen werd in plaats van geholpen;
- je de oudste en de wijste moet zijn en het voorbeeld moet geven aan de kleintjes, dus inslikken die emoties en fl ink zijn.
Vul zelf verder maar in. Rationele en irrationele thema’s spelen in elke familie. Vaak van generatie op generatie. De donkere kanten in een familie spelen te vaak een verborgen, en daardoor ontwrichtende rol. Ken je de thema’s in jouw familie? Van welke word je blij en welke maken je ongelukkig? Hoe spelen die thema’s nu nog door? Ik heb er, nu ik zelf kleinkinderen heb, een boek over geschreven, om de patronen onder ogen te zien die anders onbewust doorgegeven kunnen worden van generatie op generatie en tevens als eerbetoon aan die generatie voor mij. Het heet De zuster van mijn moeder. Afscheid van een generatie (Kievit, 2016).
Inner talk en gebrek aan tijd
Bij het denken over tijd en over gebrek aan tijd speelt inner talk een belangrijke rol. Door negatieve inner talk met diverse irrationele gedachten kun je je tijdproblemen als het ware buiten proporties trekken. Een ander gevolg van negatieve inner talk kan zijn dat het erg moeilijk wordt om te ontspannen en niet meegesleept te worden door de versnelling om je heen. Met andere woorden: als je zegt ‘ druk, druk, druk’, programmeer je innerlijk je drukte, je kunt de werkelijkheid niet meer objectief zien, je ziet geen kansen meer, alleen nog maar bevestigingen van wat je toch al dacht. Er treedt een mentale blokkade op, gebaseerd op irrationele gedachten. Psychologische vermoeidheid treedt op. Als je dan geleerd hebt je in te houden, kan die moeheid ernstige en pijnlijke gevolgen aannemen.
Overspannenheid of een burn-out is soms het gevolg. Annegreet Bergen schreef er een boekje over: De lessen van burn-out (2005). Hoewel burn-out een opeenstapeling is van vele grote en kleine dingen, onderscheidt ze drie hoofdoorzaken: perfectionisme, een onduidelijke taakafbakening en onvrede in het privéleven. Nu hoef je geen burn-out te hebben om voordeel te hebben van cognitieve gedragstherapie . Bij grote tijdsdruk en stress helpt dat vaak ook erg goed. We zitten allemaal met inner talk, met rationele en irrationele gedachten.
Irrationele denkpatronen
Stel je je de volgende situatie voor: je staat in een volle lift. Verschillende keren word je door iemand die achter je staat met een of ander voorwerp pijnlijk tegen je been gestoten. Je denkt: ik kan me al bijna niet omdraaien zo vol is het, maar mensen kunnen toch wel een beetje rekening houden met elkaar? Je voelt je geïrriteerd of kwaad en neemt je voor de ander straks eens goed de waarheid te zeggen. Op een gegeven moment draai je je om en zie je plotseling dat de betreffende persoon blind is en helemaal niet in de gaten had dat hij je met zijn stok raakte. Wat gebeurt er met je gevoel?
Volgens Albert Ellis, een bekende psycholoog uit de Verenigde Staten en grondlegger van de rationeel-emotieve therapie (ret) , kunnen mensen hun gevoelens beïnvloeden door hun gedachten te onderzoeken en te kijken welke opvattingen eraan ten grondslag liggen. Wanneer gedachten gebaseerd zijn op verkeerde opvattingen, dan zullen de gevoelens en handelingen die daarop volgen niet te maken hebben met hoe de situatie feitelijk is, maar met opvattingen over hoe de situatie had moeten zijn … in jouw ogen!
Dat irreële beeld brengt dikwijls moeilijkheden en problemen met zich mee. Doel van ret is dan ook inzicht te krijgen in die gedachten en ze te corrigeren.
ABCDE-schema om inzicht te krijgen
Ellis gaat uit van het abcde-schema:
- Activating event
Objectieve beschrijving van de gebeurtenis. Wat gebeurde er feitelijk? - Beliefs
Irrationele, spanning oproepende gedachte(n). - Consequences
Emotionele gevolgen (nare gevoelens) van de gedachte. Acties gebaseerd op irrationaliteit. - Discussion
Vragen die de gedachten onder B aan de werkelijkheid toetsen. - Evaluation
Rationele gedachten die het gevolg zijn van de toetsing. Daardoor vermindert de spanning en neemt de kans op je gelukkig voelen toe. Rationele acties.
Je raakt dus niet van streek door de gebeurtenis, die is op zichzelf neutraal, maar door de manier waarop je tegen die gebeurtenis aankijkt. Verschillende mensen reageren op dezelfde gebeurtenis namelijk heel anders, omdat ze er heel andere gedachten bij hebben. Door in te zien dat A niet C veroorzaakt, maar dat B dat doet, leer je verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gevoelens en gedachten.
Irrationele gedachten: voorbeelden
Deze gedachten kunnen je gedrag beïnvloeden op een irrationele manier
- Iedereen moet mij aardig vinden.
- Ik voel me alleen gewaardeerd als ik competent, succesvol en ter zake kundig ben.
- Sommige daden zijn gemeen en slecht, en mensen zouden daarvoor gestraft moeten worden.
- De dingen moeten wel gaan zoals ik ze graag zie gebeuren.
- Als iets schadelijk of gevaarlijk is, moet ik daarop steeds alert zijn.
- Het is makkelijker moeilijkheden en verantwoordelijkheden te vermijden dan ze onder ogen te zien.
- Ik ben afhankelijk van anderen en ik heb iemand nodig om van op aan te kunnen.
- Mijn huidige gedrag wordt bepaald door mijn verleden.
- Ik moet oog hebben voor de problemen en moeilijkheden van anderen.
- Er is voor elk probleem een oplossing en als ik die niet vind, is het een ramp.
Er valt niet te leven met waarschijnlijkheden en onzekerheden. - Lijden komt door gebeurtenissen van buitenaf; ik heb er geen controle over.
Bron: Effectief tijdbeheer
Door: Ineke Kievit-Broeze
