Een nieuwe benaderingswijze van aandoeningen door middel van farmacogenetica leidt tot een doorbraak op het terrein van kwaliteit en kosten. Bij farmacogenetica wordt er een genetisch profiel van de patiënt gemaakt en op basis daarvan wordt een specifiek geneesmiddel met een specifieke dosis geselecteerd. Doordat patiënten sneller en op hun persoon toegesneden medicijnen in de juiste hoeveelheid krijgen, kan eerder met de juiste behandeling worden gestart, zijn er minder bijwerkingen (50% minder toxiciteit), minder neuropathologische aandoeningen en is de kwaliteit van leven daardoor hoger en zijn de overlevingskansen groter. Daarnaast heeft men 50% minder medicijnen nodig en neemt de doorlooptijd met 30% af, wat dus een capaciteitstoename van 30% oplevert. Met andere woorden: het introduceren van farmacogenetica heeft grote effecten op zowel het primair proces als op kwaliteit en kosten van de dienstverlening en dus kwaliteit van leven en overlevingskansen van de patiënt.
Dit artikel gaat over de introductie van farmacogenetica als middel om te komen tot personalized medicine in de praktijk van een ziekenhuis, de effecten daarvan op de werkwijze van de specialisten, de kwaliteit van leven en de strategische keuzes die daaruit voortvloeien voor het ziekenhuis en haar organisatie. Bij dit innovatieproject waren het Isala Ziekenhuis, het UMCG, het LUMC en de 4MedBox betrokken. Het ziekenhuis leverde de klinische setting, de afdelingen genetica van het UMCG en het LUMC de genetische kennis en de 4MedBox de vertaling van de genetica naar de patiënt, de 4MedBox fungeerde ook als dataopslag en -analyse en draaischijf tussen de verschillende datasystemen (in totaal 5) van de betrokken organisaties. Het project werd gefinancierd vanuit het NWO.
Aanleiding
De aanleiding voor dit innovatietraject was het beschikbaar komen van de Personal Genetic Locker als onderdeel van het digitale dossier 4MedBox. Deze 4MedBiox is een digitale kluis waar allerlei typen persoonsgebonden informatie variërend van genetische informatie tot de hypotheekacte kan worden opgeslagen. Tevens is het mogelijk om op basis van de opgeslagen informatie analyses uit te voeren, zoals van genetische profielen via de Personal Genetic Locker. Deze Personal Genetic Locker (PGL) maakt het mogelijk om het persoonlijke genetische profiel te koppelen aan medicatie, zowel het type medicatie als de hoeveelheid. Hier gebruikt de PGL Artificial Intelligence voor die de wetenschappelijke literatuur op wereldniveau onderzoekt op onderzoeken die een bepaald genetisch profiel koppelen aan een bepaalde medicatie. Het genetisch profiel van het metabolisme van de patiënt, die bepaalt hoe snel een medicijn wordt afgebroken, bepaalt de hoeveelheid medicatie die moet worden voorgeschreven. Op deze wijze ontstaat personalized medicine in optima forma. Als proef is colonkanker uitgekozen, maar deze werkwijze werkt voor alle aandoeningen, van depressies tot reuma en alle soorten kankers.
Farmacogenetica bepaalt per persoon en per aandoening type en hoeveelheid medicatie
Veranderkundige dimensies
Het onderzoek diende er voor om het theoretische model en het daaraan gekoppelde fundamenteel wetenschappelijk onderzoek te vertalen naar de klinische praktijk en vervolgens naar de patiënt: dit is de cyclus die in feite voor elk onderzoek zou moeten worden doorlopen: ontwikkelen – operationaliseren – implementeren. Oftewel van algemene data naar aan de persoon gekoppelde data, de basis van personalized medicine. Aangezien het effect altijd wordt bepaald door de Kwaliteit van het idee en de Acceptatie daarvan binnen de organisatie (E = K * A), zijn van meet af aan de relevante stakeholders nauw bij het proces betrokken geweest, zowel bij de opzet als bij de uitvoering. In dit geval waren de stakeholders de Raad van Bestuur/management, de specialisten, datamanagers en -analisten en de patiënt zelf.
Op deze wijze ontstaat er een werkwijze op operationeel niveau met een doorvertaling naar tactisch en strategisch niveau, resulterend in een andere werkwijze en organisatie en andere strategische keuzes. Een innovatie die breed gedragen wordt en waar alle stakeholders bij betrokken zijn, zijn ook goed opschaalbaar omdat tijdens het proces de geesten al rijp zijn gemaakt voor de verandering. Ook is het goed om in het kader van verwachtingenmanagement van tevoren met elkaar de Kritische Succesfactoren (KSF’en) te bepalen: wanneer voldoet de innovatie aan de gestelde eisen. De KSF’en voor de verschillende stakeholders zijn de volgende:
Raad van Bestuur:
- geen gedoe omdat zaken niet goed lopen
- duidelijk inzicht in de voordelen op het terrein van kwaliteit en kosten
- duidelijk inzicht in de investering die nodig is voor het opschalen van het project
- duidelijk zicht op de acceptatiegraad bij de specialisten en andere betrokkenen
Specialisten:
- duidelijkheid over de wetenschappelijke basis van de nieuwe aanpak
- duidelijkheid zicht op de wijze waarop het advies voor het medicijn tot stand komt
- aantoonbare kwaliteitswinst voor de patiënt
- aantoonbaar evenveel of bij voorkeur minder tijd per patiënt nodig
- duidelijkheid over de veranderingen in werkwijze en organisatie
- duidelijkheid over de opschalingsmogelijkheden
Patiënten:
- geen ongewenste bijeffecten
- snellere behandeling
- succesvollere behandeling, grotere overlevingskans
Daarnaast moet men zich realiseren dat dergelijke projecten iteratieve en geen lineaire processen zijn, een vooronderstelling die vaak bij managers en bestuurders opgeld doet. Dat houdt in dat telkens de cirkel ontwikkelen – operationaliseren – implementeren geheel of gedeeltelijk moest worden doorlopen om de zaak opnieuw te kalibreren.
Technische dimensies
Als we technisch organisatorisch naar dit project kijken was vooral het koppelen van alle datasystemen in theorie een uitdaging. Echter, de structuur van de 4MedBox maakt koppelingen erg makkelijk: het is immers min of meer een stekkerdoos. Ook qua organisatie viel een en ander mee: het afnemen van DNA en maken van een genetisch profiel is voor de afdelingen genetica van het UMCG en LUMC onderdeel van hun dagelijkse activiteiten, evenals dat de interpretatie van de resultaten van de koppeling van genetica aan medicatie dat is voor de specialisten. Ten aanzien van de laatsten: het accepteren van het medicatie-advies dat tot stand is gekomen op basis van een wetenschappelijk gevalideerd proces dat ad fundum toch niet altijd even makkelijk te doorgronden is, leverde geen problemen op.
Resultaten
Het project was een groot succes. Doordat patiënten sneller en op hun persoon toegesneden medicijnen in de juiste hoeveelheid krijgen kan eerder met de juiste behandeling worden gestart, zijn er minder bijwerkingen (50% minder toxiciteit), minder neuropathologische aandoeningen en is de kwaliteit van leven daardoor hoger en zijn de overlevingskansen groter. Daarnaast heeft men 50% minder medicijnen nodig en neemt de doorlooptijd met 30% af, wat dus een capaciteitstoename van 30% oplevert. Aangezien farmacogenetica ondersteund door de 4MedBox met de Personal Genetic Locker op alle aandoeningen van toepassing is, zal de brede introductie daarvan grote effecten hebben op de zorg in de meest brede zin van het woord. Los daarvan kan de genetische informatie voor allerlei andere, meer preventieve toepassingen gebruikt worden, zowel voor de persoon in kwestie als zijn/haar familie. De term disruptieve innovatie is in dat kader wel op zijn plaats.
Printen, een nieuwe dimensie in personalized medicine
De volgende stap is het printen van medicijnen die aansluiten op de wensen van de patiënt. Op Curaçao begint binnenkort een pilot waarbij een speciale 3D-printer uit grondstoffen specifiek op de patiënt toegesneden medicijnen produceert. De voordelen van deze wijze van produceren zijn velerlei: in de eerste plaats is het eindproduct meer nog dan klassieke medicijnen afgestemd op de specifieke (genetische) behoefte van de patiënt. Kinderen met name hebben behoefte aan een op leeftijd en gewicht afgestemde medicatie. Men gebruikt daarnaast alleen grondstoffen die qua opslag en distributie robuuster zijn dan medicijnen, waarvan een deel per definitie moet worden afgeschreven omdat bewaartermijnen worden overschreden. Grondstoffen zijn bovendien goedkoper dan medicijnen als eindproduct en maken het mogelijk een zeer brede diversiteit aan medicijnen te produceren, die je normaliter op voorraad zou moeten hebben. Alle stakeholders in de zorg werken samen in dit project waarbij de analyse van de data plaatsvindt binnen het UMCG en de data-analyse en -transfer door de 4MedBox, die tevens zorgt voor de aansturing van de 3D-printer. De ambitie is om Curaçao de medische hub in dit deel van de Cariben te maken en toeristen te garantie te kunnen geven dat men te allen tijde over alle medicijnen kan beschikken. Meer in zijn algemeenheid is dit een oplossing voor alle, meer afgelegen regio’s om een breed spectrum aan state of the art medicijnen te kunnen bieden tegen redelijke prijzen.
Hoe nu verder?
Het Isala Ziekenhuis, het UMCG, het LUMC en de 4MedBox gaan door met de verdere operationalisering van de methodiek voor andere doelgroepen; aangezien de methodiek op alle aandoeningen toepasbaar is zijn er geen beperkingen ten aanzien van de keuze. De eerstvolgende aandoeningen zijn reuma, depressies en borstkanker. Daarnaast zal de methodiek in het komende jaar in 4 ziekenhuizen worden geïntroduceerd om te komen tot een landelijke opschaling. In het verlengde daarvan zal de gehele supply chain rondom deze aandoeningen veranderen: korte doorlooptijden, hogere succesratio’s, minder maar ander medicijngebruik zullen leiden tot interne en externe organisatie-aanpassingen. In dat kader zal de 4MedBox zich steeds verder ontwikkelen als het digitale dossier voor de patiënt waarin data uit het ziekenhuis, de huisarts, apotheek, maar ook apps en data van telemonitoring bij elkaar komen voor opslag en analyse. Een ander zal leiden tot fundamentele veranderingen op bepaalde punten in de zorg.
Door: Jaap Jan Brouwer – Koplopers in de Zorg
- Voor meer informatie zie www.digitaal-dossier.nl
