Professioneel reflecteren draait niet om mijmeren over ‘wie ben ik?’, maar om inzicht krijgen in je eigen handelen als professional. In dit hoofdstuk uit Professioneel reflecteren lees je waarom dat iets anders is dan evalueren, welke valkuilen er zijn én hoe je in vijf stappen beter leert reflecteren op je werk.
Een route naar professioneel reflecteren
Bij het proces van leren Professioneel reflecteren (P-reflecteren) doet zich een aantal verleidingen voor om iets anders te gaan doen dan wat wij beogen. In andere opvattingen over reflecteren worden wat wij valkuilen en risico’s noemen misschien juist als kernactiviteiten aangemerkt.
Wij vinden het van belang om voortdurend een directe relatie met de professionele praktijk (het professionele handelen) te leggen. Wij bedoelen met Professioneel reflecteren dus niet een persoonsgerichte ‘zelf’-reflectie, zoals contextonafhankelijk mijmeren over de vraag ‘wie ben ik?’ Doel van reflecteren is voor ons niet zozeer tot zelfinzicht, maar tot inzicht in het eigen handelen te komen (wat werkte wel en wat minder) en een beeld van wat daar aan te verbeteren zou zijn. Dat alles leidend tot een voornemen om een volgende keer nieuw (beter) professioneel gedrag uit te proberen.
Professioneel reflecteren: opsporen wat je als professional deed
Daarbij maken wij onderscheid tussen evalueren en reflecteren. Professioneel reflecteren is opsporen wat je als professional deed, met welke overwegingen, wat de voor- en achtergrond was tijdens het handelen. Bij reflecteren (terugblikken) starten we met waarnemen, zonder dat de uitkomst/uitwerking van de actie in het werk hierin wordt meegenomen. De beleving van succes of falen (oordelen in termen van goed/niet goed, geslaagd/mislukt) noemen wij evalueren – waarde toekennen aan acties en aan de uitwerking daarvan.
We zien reflecteren als veel meer dan alleen maar denken. Het is in onze ogen aandacht geven aan werkervaringen: associërend, fysiek, emotioneel, waardegestuurd en fantaserend over een gewenste kwaliteit van professioneel functioneren in de toekomst.
Vijf stappen naar Professioneel reflecteren
Professioneel mreflecteren is niet aangeboren, maar aangeleerd en aan te leren. Als we een route plannen voor een leerproces dat vanuit onze ervaringen productief is gebleken, komen we tot een vijftal stappen om het reflecteren onder de knie te krijgen:
Stap 1: zorg dat de wijze waarop iemand reflecteert onderzoekbaar wordt
Daar zijn allerlei vormen van externaliseren voor nodig. Dat kan sterk ondersteund worden door opnames te maken (geluid of beeld) van fragmenten van het werk waarop gereflecteerd wordt. Zo’n opname helpt het waarnemen van wat gedacht, gevoeld en gedaan is.
Stap 2: oefen in mondeling reflecteren
Via hardop reflecteren en dat opnemen en naluisteren kan de eigen wijze van reflecteren op het professionele handelen naar voren komen. Die opname kan worden beluisterd al dan niet samen met iemand anders (bij voorkeur iemand met ervaring in en verstand van reflecteren, een leerbegeleider zoals een supervisor).
Stap 3: benut schriftelijk reflecteren
Schrijven kan dienen als hulpmiddel om het reflecteren te verdiepen. Zo’n notitie kan ook aan een ander worden voorgelegd en voor gezamenlijk onderzoek worden gebruikt.
Stap 4: neem de reflectieactiviteiten onder de loep en vergelijk die met de deelactiviteiten
Dit om te achterhalen wat wel en mogelijk nog niet wordt gedaan in het reflecteren. Dan kan een verbeterstap in het reflecteren worden ontwikkeld, waarmee weer geoefend kan worden.
Stap 5: monitor of reflectieactiviteiten effect hebben op de kwaliteit van het professioneel functioneren
Dat kan zelfs al tijdens het handelen, zoals Schön met zijn ‘reflection in action’ aangeeft. Besteed je aandacht aan experimenteren met voornemens en brengen die ook verbetering tot stand?
In het boek starten we met de uitwerking van hulpbronnen om de eigen wijze van reflecteren in beeld te krijgen. Daarna splitsen we P-reflecteren op in vijf clusters van deelvaardigheden. Op basis van onze conceptuele analyse van reflectieactiviteiten geven we ook aanwijzingen voor leerbegeleiders die professionals willen ondersteunen bij het verwerven van de kunst van het P-reflecteren.
Bron: Professioneel reflecteren
Door: Marcel Hoonhout, Christa van Luijk, Antoon Duijnker, Annemieke Knuwer, Rinus Merkies
