De energietransitie betekent veel meer dan het energiezuiniger maken van productie en het omschakelen naar duurzame energiebronnen. Het zal een nieuwe dynamiek teweegbrengen met nieuwe producten en diensten, dwars door de grenzen van de huidige sectoren heen. Ondernemers moeten daar nu al veel meer over na gaan denken. Overheden moeten hun huidige beleid om de energietransitie flink bijstellen. Ze moeten stoppen nieuw ondernemerschap en nieuwe innovaties af te remmen en in plaats daarvan burgers zelfredzamer maken.
Een zonnepaneel in het dak van je auto of camper, een flexibele zonnecel op je rugzak of windjack, een grote thuisaccu in de meterkast, oplaadbare accu’s in je auto, stofzuiger, LED-lamp, boormachine en e-bike. De komende jaren zullen steeds meer consumenten en kleine ondernemers over zulke producten beschikken. De combinatie van elektrische energie met digitalisering, het gebruik van data, netwerken en intelligentie levert talloze nieuwe mogelijkheden op die we ons nu nog niet eens kunnen voorstellen. Het is niet ondenkbaar dat allerlei nieuwe markten en sociale netwerken ontstaan waar elektriciteit uitgewisseld gaat worden, al dan niet in combinatie met een cryptomunt. Bedrijven als Tesla zien zichzelf als méér dan een autofabrikant en denken hier al langer over na. Zo ontwikkelt het diverse thuisaccu’s. (Zie ook mijn eerdere artikel over platformen om de ontwikkeling van elektrische voertuigen te versnellen.)
‘De manier waarop we naar stroom kijken zou drastisch kunnen veranderen’
Hoe dan ook zal er een enorme dynamiek op gang zal komen met allerlei innovaties en nieuwe spelers. De manier waarop we naar onze elektrische apparaten en naar ‘stroom’ kijken zou daarbij weleens drastisch kunnen veranderen. De stekker uit het stopcontact dus! Hoe anders is het huidige overheidsbeleid ten aanzien van de energietransitie en de houding van veel bedrijven. Overheden en bedrijven hebben nog onvoldoende oog voor de nieuwe dynamiek en hoe zij daar met beleid en nieuwe producten en diensten op in zouden kunnen spelen.
Overheden vertragen de transitie
Hoewel overheden proberen om de energietransitie te versnellen met subsidies en regelgeving, vertragen ze de nieuwe ontwikkelingen doordat ze vasthouden aan een oude visie op de energiemarkt. Een visie waarbij energieproducenten tegen een zo laag mogelijke prijs op grote schaal energie leveren aan een elektriciteitsnetwerk. Waarbij netwerkbeheerders de uitdaging hebben om de netwerken stabiel en betrouwbaar te houden, terwijl de productie van duurzame energie met wind en zon leidt tot schommelingen in het netwerk. Dat betekent dat er meer opslag van energie nodig is in de vorm van accu’s en dat de elektriciteitsnetwerken en alle apparatuur er omheen slimmer moeten worden, om te zorgen dat ze pieken en dalen in de vraag en aanbod van energie minimaliseren. Een enorme haast onmogelijke klus voor netwerkbeheerders.
De Nederlandse salderingsregeling bijvoorbeeld, een van de meest lucratieve regelingen ter wereld om de aanschaf van zonnepanelen bij huishoudens en kleine bedrijven te stimuleren. Deze houdt in dat je als burger de elektriciteit die je teruglevert aan het netwerk, mag aftrekken van je verbruik. Je krijgt dus voor elke teruggeleverde kilowattuur een vergoeding die gelijk is aan de prijs die je zelf betaalt voor een kilowattuur.
‘Het huidige overheidsbeleid houdt burgers afhankelijk van het energienetwerk.’
Toch heeft deze regeling grote nadelen. Het houdt burgers afhankelijk van het energienetwerk. En omdat burgers bij zonnig weer massaal energie aan het netwerk leveren, krijgt dat te maken met grote pieken in het aanbod terwijl er juist weinig vraag is. Het liefst zou je de energie dan willen opslaan. Voor burgers is het echter nog niet aantrekkelijk om energie zelf op te slaan in thuisaccu’s, vanwege die royale salderingsregeling. Ook is het niet aantrekkelijk om meer energie op te wekken dan je zelf verbruikt. Zo blijft de markt voor thuisaccu’s en andere slimme toepassingen die worden bedacht op slot. De prijs van thuisaccu’s is mede daardoor nog hoog, wat consumenten weer afschrikt. Toch zouden deze accu’s de burger zelfredzamer kunnen maken en minder afhankelijk van het elektriciteitsnet dat daarmee weer stabieler kan blijven. De enorme investeringen in een energie-infrastructuur die pieken kan opvangen, energie grootschalig kan opslaan en voldoende oplaadpunten heeft, komen dan volledig bij een handvol grote marktpartijen te liggen.
Power to the people: zelfredzame burgers
Het is echter een enorme kans als burgers en kleine bedrijven zelf over meer van deze infrastructuur gaan beschikken. Burgers die zelf energie kunnen gaan verhandelen of aan elkaar kunnen geven in ruil voor iets anders. Het kan leiden tot een hele nieuwe markt voor energie, los van het stopcontact. Burgers zouden meer mogelijkheden kunnen krijgen om zelf energie op te wekken, met zonnepanelen op het dak, op hun auto, hun caravan, maar bijvoorbeeld ook door te fietsen.
Het alternatief is de centraal aangelegde energie-infrastructuur waarbij netbeheerders en energiemaatschappijen steeds meer macht en invloed krijgen en waarbij burgers en bedrijven te maken krijgen met steeds hogere, vaste netwerkkosten die niet te vermijden zijn, om daarmee bij te dragen aan de gedane investeringen.
‘Rond elektrificering in combinatie met digitalisering is zich een enorme markt aan het ontwikkelen’
Kortom, overheden zouden meer vooruit moeten kijken naar de impact van de energietransitie, die over de grenzen van de traditionele sectoren heen gaat en veel verder gaat dan het vervangen van energiebron ‘fossiel’ door ‘elektrisch’. Rond elektrificering is zich een enorme markt aan het ontwikkelen die over enkele jaren hoe dan los zal komen. Overheden moeten goed kijken hoe ze daar goed bij kunnen aanhaken en gebruik van kunnen maken. Ook moeten ze goed kijken dat burgers en bedrijven daarin een stevige positie kunnen krijgen, waarbij ze autonomer worden en minder afhankelijk.
Think again!
Ondernemers op hun beurt zouden beter moeten nadenken hoe zij kunnen inspelen op die nieuwe markt voor energie, data, intelligentie en netwerken. Welke nuttige producten en diensten zouden zij kunnen leveren? Welke rol zouden zij kunnen spelen in een duurzamere toekomst en hoe kunnen zij burgers beter bedienen? Misschien door zelf een producent van energie te worden in combinatie met producten of dienstverlening, zoals IKEA doet.
Ondernemers en bedrijven zouden met die nieuwe dynamiek in het vizier nu al bezig moeten gaan met het bedenken van nieuwe toepassingen voor de toekomstige elektrische infrastructuur, waarbij data, energie, intelligentie en netwerken samenkomen. Overheden zouden bedrijven moeten uitdagen om met nieuwe diensten te komen waarmee ze burgers verleiden om mee te investeren in de transitie, in plaats van ze af te remmen of de gevestigde spelers uit de energiewereld eenzijdig voor te trekken.
Door: Maurits Kreijveld
Maurits Kreijveld is futuroloog, spreker en adviseur. Ook schreef hij de boeken De plug&play-organisatie, Samen slimmer en De kracht van platformen.
