Een angstdrijfveer, wat is het is? Stel je voor, we zitten samen in een kamer en ik gooi een giftige slang drie meter van je vandaan op de grond. De slang kruipt naar je toe. Wat doe je? Als je niet buitengewoon veel van deze reptielen houdt én niet weet hoe je ermee om moet gaan, verwacht ik dat je snel opstaat en de kamer uitsnelt. Waarom eigenlijk? Je zult zeggen dat dit door die slang komt. En toch klopt dat niet helemaal. Die slang is er, maar dat is niet waar je werkelijk bang voor bent. Je bent bang voor de consequentie van die slang. De consequentie is een pijnlijke beet, of, nog erger, een dodelijke beet. En omdat je dat niet wilt, voorkom je deze consequentie en ren je de kamer uit. Het levert je het meest op als je de kamer verlaat.
Wat overigens met angstdrijfveren vaker voorkomt, is dat een diepere angst leidend is in je gedrag. Je kunt bijvoorbeeld commercie ‘niet uitdagend’ vinden, terwijl je eigenlijk bang bent om afgewezen te worden door potentiële klanten. Vanuit de balans privé-zakelijk wil je geen hogere managementpositie nastreven, terwijl je eigenlijk bang bent om afgewezen te worden door commissarissen of mededirectieleden.
Pijn en dood voorkomen
Terug naar de slang. Wat gebeurt er in onze binnenwereld? De gegevens van de naderende slang komen door je filter. Je associeert: Waar heb ik dit plaatje eerder gezien? In films, in boeken, in het echt …? Je evalueert: Welke opbrengst heeft dit voor mij? Pijn en dood? Wat zijn mijn beste mogelijkheden? Dat pijn of dood voorkomen worden. Je gedrag: wegwezen!
Een onschuldiger voorbeeld is de overhangende tak. Je bukt omdat je de negatieve consequentie van een pijnlijke ontmoeting met de tak wilt voorkomen. Je stopt voor rood licht omdat je de consequentie van een botsing of bekeuring wilt voorkomen. Je neemt je medicijnen omdat je de consequentie van een lang ziekbed wilt voorkomen. Maar, angst is niet hetzelfde als bang zijn. Deze nuance is belangrijk omdat angst dus wél een hele goede raadgever kan zijn.
Zit angst in onze genen?
Blijkbaar is dat het geval. Als groepsdier was je ook al continu je omgeving aan het scannen op gevaar. Je moest alert zijn en snel kunnen reageren. Gevaar kon uit onverwachte hoek komen en je te grazen nemen. Het feit dat we nu allerlei gevaarlijke consequenties kunnen voorspellen, stelt ons in staat daar vroegtijdig op te anticiperen.
Wat is het goede van de angstdrijfveer?
- De opbrengst van de angstdrijfveer is dat je niet vroegtijdig doodgaat en dat je je staande weet te houden in onveilige omgevingen. Onveilig betekent hier ‘een omgeving waar iets kan gebeuren wat je niet wilt’. Zonder angstdrijfveer overleef je geen dag (denk aan deelnemen aan het verkeer zonder angstdrijfveer).
- Angst zorgt voor een overlevingsstrategie en behoedt je voor ongeluk.
- Angst heeft duwkracht. Angst duwt je uit je bestaande situatie en kan daardoor de aanleiding zijn tot verdere ontwikkeling.
- De angstdrijfveer houdt ons scherp en zorgt ervoor dat je direct gaat handelen, vluchten of aanvallen.
- Angst krijgt mensen het snelst in beweging. Je moet wel, want anders …
- Het gevoel van opluchting kan groot zijn als je de negatieve consequentie hebt voorkomen, als je ziet dat het gevaar geweken is.
Zakelijk kan het op de korte termijn goed werken om angst als drijfveer in te zetten (angst voor de concurrent, angst voor verslechtering van arbeidsomstandigheden enzovoort). Angst kan het urgentiebesef voor een aankomende verandering verhogen. Als angst echter te lang de belangrijkste drijfveer is, werkt dat verlammend.
Toewerken naar visie
De echte motivatie komt pas als men kan toewerken naar een visie. En dan spreken we toch over een creatiedrijfveer, want je wilt iets creëren. Je hebt verlangens en ambities die je wilt verwezenlijken. Sommige managers verstaan de kunst om goed getimed de angstdrijfveer als start te nemen, om vervolgens over te gaan naar de verlossende creatiedrijfveer. Daarmee verhogen ze op de korte termijn het urgentiebesef dat er veranderd móét worden, waardoor mensen in beweging willen komen (duwkracht). Waarna ze met de verlossende visie de mensen motiveren om toe te werken naar een gewenste situatie (trekkracht).
Zakelijk kan de angstdrijfveer weliswaar ook kort helpen omdat angst verbroedert: wij tegenover de boze buitenwereld. Dat komt voor binnen een familie, een team, een afdeling, een organisatie, een stad, een land, een religie. Sommige bedrijven hebben het creëren van een gemeenschappelijke vijand als strategie om daarmee de krachten te bundelen. Ook in de politiek hebben we meerdere malen kunnen zien dat de aandacht voor een gemeenschappelijke vijand de aandacht van de slechte interne huishouding afleidt. Veel demagogen hebben hele volkeren kunnen mobiliseren om het zogenoemde grote kwaad buiten de deur te houden.
Wat is het lastige van de angstdrijfveer?
- Het is een reactieve drijfveer.
- De omgeving bepaalt je gedrag.
- Je hebt gevoelsmatig weinig keuze.
- Angst maakt je daarmee afhankelijk.
- Het kan emotioneel zwaar voor je zijn.
- Er kunnen veel negatieve gevoelens opkomen.
- Je kunt onzeker worden.
- Angst kan zelfs leiden tot paniek, waarbij verkeerde beslissingen genomen kunnen worden.
- Te veel angstige voorvallen kunnen ervoor zorgen dat je niets nieuws meer probeert en dat je je niet meer ontwikkelt. Je houdt je alleen maar schuil in je eigen veilige wereldje.
- Je comfortzone kan zelfs kleiner worden.
- Het kost enorm veel energie.
- Angst kan ertoe leiden dat je alleen nog dingen doet die je móét doen (in plaats van wílt doen). Als je deze drijfveer te lang als gedragsbasis hebt, knapt er iets bij je, je raakt overspannen of je wordt apathisch. Dat geldt voor individuen en
- voor groepen. Angst is besmettelijk, vooral als angst als klacht wordt uitgesproken.
- De ene angstdrijfveer lokt vaak de andere uit.
- Het mechanisme van negatieve self-fulfilling prophecy stuurt op lange termijn aan op de realisatie van de angst.
Als je als eindverantwoordelijke voor een groep de angstdrijfveer wilt inzetten, is het maar de vraag of je dit proces op termijn kunt sturen. Het is knap als je het kunt, maar fataal als je het niet kunt.
Wat zijn onze grootste angsten?
Onze diepste angsten zijn instinctmatig. De drie belangrijkste zijn:
- Angst voor de dood.
- Angst voor fysieke pijn.
- Angst om uit de groep gegooid te worden (wat voor groepsdieren leidt tot pijn en dood). En dat staat nog los van de emotionele pijn die we daarbij kunnen ervaren.
De angst om uit de groep gegooid te worden blijkt in de praktijk een van de grootste angstdrijfveren te zijn die ons gedrag stuurt. Je begrijpt dat de brandweer, de bouwvakker, de militair en nog meer beroepsgroepen met alle drie de angsten te maken hebben. Al je angsten kun je ook projecteren op anderen die dicht bij je staan. Zo wil je natuurlijk voorkomen dat de dood, de fysieke pijn en het uit de groep gegooid worden je naasten overkomt.
Bron: Authentiek leiderschap
Door: Bas Blekkingh
