We blijven loyaal, ook als we de risico’s kennen. Zo luidde de kop van een opiniestuk van Afghanistan-veteraan majoor Niels Roelen, onlangs gepubliceerd in NRC. Aanleiding was het spraakmakende rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), over het ongeval met een mortiergranaat tijdens de Nederlandse missie in Mali.
Naast de tragiek van twee doden en een zwaargewonde leidde dit uiteindelijk tot het aftreden van minister Hennis van Defensie én generaal Middendorp, Commandant der Strijdkrachten. Het artikel van Roelen raakt me, omdat het onomwonden laat zien hoe een militair op missie moet zien te dealen met onvermijdelijk risico’s. En ook vanwege drie wijze lessen voor ons, burgers met een veelal veilig kantoorbestaan, als professional of manager. Allereerst een les in loyaliteit, ondanks bureaucratie. Roelen geeft aan dat militairen al decennia lang betere uitrusting voor eigen rekening aanschaffen. Hij heeft er zelfs begrip voor. Het gaat immers om grote aantallen en Defensie – niet alleen de Nederlandse – kan alle verbeteringen niet op de voet volgen. Hij moest zelf in Afghanistan een Amerikaans model scherfbril kopen, omdat Defensie ze niet meer had. Dit model was echter niet door Defensie gekeurd, dus hij zou niet mee verzekerd zijn… De les hieruit, ook voor ons in de burgermaatschappij: stap als het nodig is over de bureaucratie heen. Break the rules, als de specifieke situatie dat vereist, en sta daarvoor. Een tweede les gaat over scherpe keuzes maken. Roelen moet een huiszoeking doen, in een buurt waar ze al een paar keer beschoten waren. Het is dan een paar weken voor het eind van z’n missie. Hij weet slechts vijf man en een tolk mee te krijgen en is bang. Met z’n maat maakt hij daarom afspraken om de man die de deur opent zo nodig als menselijk schild te gebruiken. In strijd met het humanitair oorlogsrecht, maar wel een risicobeheersmaatregel die hem het leven zou kunnen redden. Het loopt goed af. Na afloop, in gesprek met z’n maat, evalueren ze deze maatregel. Roelen geeft aan dat als hij de man werkelijk als menselijk schild zou hebben moeten gebruiken, hij dat gewoon toegegeven zou hebben. Met baanverlies en waarschijnlijk een veroordeling als gevolg: “De kern van leiderschap is dat je keuzes maakt. Bij het maken van die keuzes moet je nadenken over de gevolgen daarvan. Als je niet bereid bent om die te accepteren, dan moet je een andere keuze maken.” Dit is één op één toepasbaar in niet-militaire omstandigheden, en ook als het niet om leven en dood gaat. Dan les drie. Roelen’s grootste teleurstelling over de bevindingen van het OVV-rapport betreft het weglopen van verantwoordelijkheid. Ofwel, niet achter gemaakte keuzes (blijven) staan, ze niet verdedigen en er geen openheid over geven. In zijn woorden zijn openheid en defensie per definitie een paradox. Vanuit mijn ervaringen beperkt dit zich niet tot de defensieorganisatie. Ik kom het ook tegen, bij zowel overheidsinstellingen als bedrijven. Temeer als het over lastige risico’s, bijbehorende dilemma’s en reputaties gaat. Roelen maakt een subtiel onderscheid tussen geheimzinnig en een zinnig geheim en beschouwt openheid als de sleutel tot leren. Iets om je blijvend te herinneren. Het is namelijk mijn stellige overtuiging dat leren van omgaan met risico’s hét verschil gaat maken tussen succesvolle en niet-succesvolle organisaties, in willekeurig welke sector. Conclusie: de defensieorganisatie heeft met het OVV-rapport een flinke draai om de oren gekregen. Beide eindverantwoordelijken hebben op koninklijke wijze hun ambtelijke verantwoordelijkheid genomen. Waarbij aangetekend dat politiek en maatschappij, wij allen, jarenlang financieel en moreel op defensie hebben bezuinigd. Het containerbegrip ‘cultuuromslag’ is al veel gevallen en zal dat de komende tijd blijven doen. Het open en persoonlijke verhaal van majoor Niels Roelen laat zien dat moedige individuen desondanks blijven doen wat er van ze verwacht wordt. Met een loyaliteit, die bewonderenswaardig is en waar we in onze veelal veilige burgerorganisaties van kunnen leren. Juist als we de risico’s kennen. Door: Martin van Staveren
