Macht, gezag en leiderschap hebben alles met elkaar te maken, maar zijn heel verschillend. Want hoe zit het met macht in de praktijk? Hoe neutraal is macht? Ontleen je gezag aan persoonsmacht en heeft dat invloed op positiemacht? Wat betekent dat voor leiderschap? Dat en meer lees je allemaal in dit artikel van Rijk Binnenkamp.
Geschatte leestijd: 5 minuten
Inhoudsopgave
Macht
Macht is het vermogen om iets tot stand te brengen en waarvan je al dan niet gebruik kunt maken. Het is een relatie tussen twee individuen of groepen waarin de één richting kan geven aan het gedrag van de ander of dit kan bepalen, meer dan omgekeerd, aldus wijlen Mauk Mulder in zijn boek “De logica van de macht”. Macht is daarmee een begrip dat veel reacties oproept bij mensen, zowel positief als negatief, en dat nog steeds een belangrijke rol speelt binnen organisaties.
Wanneer mensen in negatieve bewoordingen over macht spreken dan hoor je vaak termen als dominantie, manipuleren, achterkamertjespolitiek, dwang en misbruik. Toch is macht op zich neutraal. Het is een onontkoombaar bestanddeel van de maatschappij, en behalve noodzakelijk ook nuttig. Het raakt namelijk ook aan termen als invloed, sturing en gezag.
Er zijn verschillende vormen van macht te onderkennen, maar in deze column wil ik mij beperken tot twee hoofdcategorieën, te weten positie- en persoonsmacht.
Positiemacht is macht die door iemand ‘hoger’ in een organisatie wordt toebedeeld aan iemand die zich ‘lager’ in een organisatie bevindt. Denk daarbij aan het kunnen beslissen over de inzet van middelen en het geven van straffen en beloningen. Een vorm van macht die je nog steeds in hiërarchische organisaties terugvindt.
Gezag
Persoonsmacht gaat meer over de mens achter de rol. Persoonsmacht word je toegekend door mensen ‘lager’ in een organisatie. We hebben het dan over charisma, aantrekkingskracht en gezag. Hier werken mensen niet voor je omdat ze bang zijn door je gestraft te worden, maar vanuit respect voor je kennis, je persoonlijkheid, je ervaring, je reputatie en energie. Allemaal aspecten die je niet krijgt toebedeelt, maar die je moet verdienen. Vrijwilligheid is hier de basis.
Het is ontluisterend te zien dat heel veel leidinggevenden enorm druk zijn met hun positie. Alles wordt in het werk gesteld de volgende trede van de hiërarchische ladder te betreden waardoor hun positiemacht versterkt wordt. En dat terwijl positiemacht van de één op de andere dag verdwenen kan zijn. Persoonsmacht daarentegen is een vorm van macht die meer blijvend van aard is.
Leiderschap gaat niet over de baas zijn. Leiderschap gaat over zorgen voor de mensen over wie je de baas bent.
Simon Sinek
Van Vugt en Wildschut zijn in hun boek “Gezag” helder over positiemacht. Zij zien positiemacht als een oude en achterhaalde vorm van leiderschap. Macht is in hun ogen de grootste bedreiging voor dienend-leiderschap. Om het beste uit mensen en teams te halen heb je als leider gezag, lees persoonsmacht, nodig.
Leiderschap
We komen het best tot ons recht in een omgeving waarin we ons prettig voelen. Leiderschap zou dan ook gebaseerd moeten zijn op basis van vrijwilligheid en niet op dwang. Veel van onze organisaties zijn echter gebouwd op positiemacht. En mensen verhouden zich van nature daar niet zo best toe. Deze “oude” organisaties kennen ook nogal perverse prikkels. Macht wordt er gestimuleerd, want hoe hoger je klimt in de hiërarchie, hoe hoger in de regel het salaris is. Daarnaast ligt het belang van de leidinggevende vaak niet bij de medewerkers. Zij beoordelen je immers niet en bepalen in de regel niet je positie. Dat doen de “bazen” boven je, dus daar ligt je belang!
Zet dat eens tegenover de visie van Inge Nuijten. In “Echte leiders dienen” stelt Nuijten treffend: “Een dienend-leider stelt de belangen van anderen op de eerste plaats, heeft de wijsheid om te zien wat nodig is, de capaciteiten om daar iets mee te doen en de moed om daarnaar te handelen”.
Vanuit evolutionair perspectief is de keuze voor dienend-leiderschap volstrekt logisch aldus Van Vugt en Wildschut. Om te overleven is de leider mede afhankelijk van de groep. Hoe groter succes en inzet voor de groep, hoe sterker zijn gezag groeit. Dan ligt dienen plotseling meer voor de hand.
Hoe wil jij met macht omgaan?
Als leidinggevende denk je natuurlijk na over hoe je dingen gedaan wil krijgen. En omdat hiërarchische organisaties nog steeds aanwezig zijn gebeurt dat in de regel in een omgeving waarin zowel positie- als persoonsmacht kan worden ingezet. Zou het ook niet handig zijn, als leidinggevende, eens na te denken over hoe jij met je macht wil omgaan? Wat betekent macht voor jou in de praktijk? En hoe zit dat met gezag?
Goed leiderschap zorgt voor goede resultaten. In een serie ‘aspecten van leiderschap’ wordt leiderschap vanuit verschillende invalshoeken belicht. Inspiratie voor deze serie haalde ik o.a. uit het boek ‘Leiderschap voor de programmamanager.’ Dit is 5 / 12.
Lees de voorgaande delen:
Door: Rijk Binnekamp
Rijk Binnekamp is zo’n 20 jaar actief geweest op gebied van training, coaching en leiderschapsontwikkeling, heeft nog immer een bovengemiddelde interesse in leiderschap en alle aspecten die daar mee samenhangen. Zijn ideeën en gedachten vertrouwt hij regelmatig toe aan papier.
