Van leiders wordt verwacht dat ze inspirerende doelen kunnen formuleren. Ze weten medewerkers mee te nemen bij het realiseren van ambities. Maar hoe vrij zijn leiders? Wat vraagt het om van wens naar wil te komen?
Als vrijheid gezien wordt als een toestand waarin alles mogelijk is dan zijn mensen onvrij. Wij zijn begrenst door ons erfelijk materiaal, onze opvoeding, onze levensloop en de omstandigheden waarin we ons bevinden. Je bent nu eenmaal niet de enige schrijver van je biografie. Maar ondanks de begrenzing kunnen we onszelf ontwikkelen. We maken actorschap waar als we onze speelruimte kennen, weten wat we willen, durven te kiezen tussen mogelijkheden en ons inzetten voor de keuze. Filosoof Peter Bieri schreef het boek ‘Het handwerk van de vrijheid; over de ontdekking van de eigen wil’. Hij is bekend onder het pseudoniem Pascal Mercier die de internationale bestseller ‘De nachttrien naar Lissabon’ schreef. Hij ervaart pas echte vrijheid op het moment dat hij in Italië besluit zijn geplande ‘schrijf-dagen’ niet te besteden aan de volgende wetenschappelijke publicatie maar aan het schrijven van een roman. Hij voelt zich opgesloten in normen van de academische wereld. Deze wending maakt hem vrij. Hij kiest ervoor om filosofie te zien als een manier om mensen te helpen met behulp van doordachte begrippen hun ervaringen te belichten en van nieuwe perspectieven te voorzien. Wij wensen vaak tegenstrijdige dingen. We willen genieten van een overdadige maaltijd en tegelijkertijd slank en gezond blijven. We wensen veel, maar hebben we ook de bereidheid om een wens in een wil om te zetten? Bieri’s gedachtengoed is behulpzaam bij het ontwikkelen van de eigen wil. Wens wordt pas wil als er balans is in het samenspel tussen wens, begrip en oordeel. Om je wil te vormen, zegt Bieri, moet je bewust omgaan met je verlangens. Ten eerste moet je zo goed mogelijk verwoorden wat het is wat je wenst. Heb je een helder beeld van hoe de wereld eruit ziet als je je wens hebt gerealiseerd? Daarnaast moet je goed begrijpen wat de betekenis is van je verlangen. Herken en erken je ook de onbewuste motieven die mogelijk een rol spelen? Begrijp je wat het betekent voor je als je het bestaande pad verlaat? Als laatste moet wat je wilt ook je eigen instemming hebben. Kun je echt achter je keuze staan als je je wens hebt waar gemaakt? Jezelf ontwikkelen vraagt dus een proces van reflexieve ontplooiing. Stilstaan bij en begrijpen hoe je geworden bent wie je nu bent. Accepteren dat het anders had kunnen gaan maar ook bewust zijn van je eigen actorschap in het vormgeven van je verdere leven. Bieri spreekt over ‘de ontdekking van de eigen wil’ en ‘het handwerk van de vrijheid’. Het is niet alleen reflectie en begrijpen, het gaat ook om handelen. Leren van de stappen die je zet als je je eigen wens omzet in wil en vervolgens door inzet van middelen en focus omzet in daden. Maar zijn leidinggevenden vrij? Een citaat:” Wellicht worden veel van de dingen die u doet, door u gedaan omdat u nog steeds gehoorzaam bent aan het verinnerlijkte gezag van uw ouders”. Als dit het geval is, ben je als het ware nog ‘gegijzeld’ door het verleden. Bieri onderscheidt verschillende vormen van onvrijheid die ook in organisaties herkenbaar zijn. Het zijn situaties waarin mensen zich laten gijzelen door het verleden, door de verleidingen van het heden of door angst voor de toekomst. De ‘windvaan’ is de mens die meedeint op de golven van de omgeving. Hij heeft geen openheid naar de toekomst, geen zelfreflectie en geen eigen wil. De ‘meeloper’ is degene die zich conformeert aan de wil van een ander. Hij is een lakei van de ander. Hij heeft geen eigen agenda en wordt daardoor onderdeel van iemand anders zijn agenda. In het denken is de meeloper onvrij, twijfel is riskant en kritische afstand ten opzichte van eigen handelen ontbreekt. De ‘verslaafde’ heeft zich overgeleverd aan een oncontroleerbare dwang. Verslaving betekent dat je wil verdund is en niet bestand is tegen de druk die uitgaat van de verslaving. Verslaving kent vele vormen: verslaafd aan alcohol maar ook verslaafd aan werk. De wil is niet meer van jezelf. Leiders zijn inspirerend als ze vanuit een gezonde interne gedrevenheid zich inzetten voor iets dat groter is dan zichzelf. Het vraagt zelfreflectie en het scherpen van de eigen wil door het toelaten van keuzemogelijkheden. Het vraagt de moed om je in te zetten voor de realisatie van je wil. Levenskunst voor leiders is een proces van het toe-eigenen van de eigen wil. Het is een proces van handelen en reflecteren. Hoe ontwikkel je als leidinggevende de moed om een eigen koers te kiezen binnen de speelruimte die je hebt? Het programma ‘Leiderschap en Filosofie’ dat ik met filosoof Joep Dohmen geef in Kreta biedt inspiratie, reflectie en dialoog om te werken aan de versterking van het eigen leiderschap (in een kleine groep; maximaal 12 deelnemers). Leidinggeven aan anderen, vraagt een proces van eigen zelfverwerkelijking. Gun jezelf een week reflectie op je belangrijkste project: het vormgeven van je eigen leven. Er zijn nog mogelijkheden in juni en september, www.academieopkreta.nl. Door: André Wierdsma- Doe mee aan het Management Impact Leiderschapsonderzoek:
Meer lezen van André Wierdsma:
