Morele accountability ook in de communicatie?

‘Het nemen van een moreel besluit is een kwestie van zorgvuldig analyseren en zelfbewust kiezen’, zegt Rob van Es, docent Organisatiefilosofie en kerndocent van het interdisciplinair college Film & Wetenschap aan de UvA.

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, hoe helder hij ook zijn model voor het nemen van morele besluiten uitlegt in zijn omvangrijke boek ‘Professionele ethiek’. En hoe kan het communicatieadviseurs helpen in hun adviespraktijk? Het boek werd besproken tijdens een SRM Leesclub bijeenkomst. ‘Professionele ethiek, morele besluitvorming in organisaties en professies’ is een gedegen, prachtig uitgegeven studieboek over ethiek als discipline en ethiek als proces in organisaties. Het boek is rijk geïllustreerd met voorbeelden uit de kunsten, waarin ethische kwesties uitvergroot naar voren komen. De beslisser die gevoelig is voor de ethische kanten van zijn werk, vindt in het boek een compleet uitgewerkt model waarmee hij op een systematische manier besluiten kan nemen die hij achteraf moreel kan verantwoorden. Het model is dus ook voor communicatieadviseurs relevant, want zij adviseren hun baas of opdrachtgever over de gevolgen van de strategische afwegingen en keuzes die ze maken. En waarschijnlijk ook over de manier waarop keuzes intern door managers en/of medewerkers zijn voorbereid. Heb je daar je morele bedenkingen bij, dan past het bij je rol als hoofd Communicatie, als gesprekspartner van de directie of het bestuur, dat je die ter sprake brengt, zo werd gezegd tijdens de bespreking van het boek in de leesclub.

Voorbeelden uit de kunsten

Het onderwerp van het boek is niet gemakkelijk. Maar de verwijzingen naar films, romans en schilderijen met hun uitvergrote morele onderwerpen helpen de lezer goed om zich bij al die ethische begrippen concrete situaties voor te stellen. Een van de leesclubdeelnemers heeft ze verslonden, die illustrerende teksten. Hij had het theoretische gedeelte zonder de illustraties waarschijnlijk niet uitgelezen. Anderen konden het best zonder de voorbeelden stellen; ze vonden dan ook dat het boek de belofte op de achterkaft niet waarmaakte, dat de lezer aan de hand van de kunstvoorbeelden wegwijs wordt gemaakt in het nemen van morele beslissingen. Want waar gaat het in dit boek om: ‘Je staat als mens in het leven en je doet de dingen integer. En dat valt samen met hoe je je beroep uitoefent. Als iets tegen je eigen normen en waarden indruist, dan meld je dat bij je opdrachtgever’, aldus een van de critici.

Beroepscode communicatieadviseurs?

Deze uitspraak maakte een discussie los over de zin en onzin van een beroepscode voor communicatieadviseurs en over ethiek in de beroepsgroep. Zoals Bram Moskowitz door zijn collega-advocaten ter verantwoording wordt geroepen: dat is bij communicatieadviseurs ondenkbaar. Communicatieadviseurs hebben niet zoiets als een beroepscode, geen register, geen ‘orde’. De discussie hierover en over ethiek in de Communicatie wil hier in Nederland niet echt van de grond komen. Anne van der Meiden en Betteke van Ruler hebben in jaren tachtig en negentig pogingen gedaan, maar hun initiatieven zijn doodgebloed. Professionals durfden geen casussen in te brengen, hoogstens individueel; er was te weinig belangstelling voor. ‘Bij gebrek aan praktijkvoorbeelden leren we niet om elkaar de maat te nemen en dat maakt het voor de opdrachtgever ook niet helder waar wij als communicatieadviseur voor staan’, stelde iemand toen. ‘We zijn er nog niet volwassen genoeg voor. Wat we wel kunnen, is zelf proberen een kritisch adviseur te zijn. Laat je opdrachtgever de gevolgen zien van zijn plannen door het onethische scenario door te trekken en hem dan voor te leggen: is dat wat je wil?’ ‘Is het eigenlijk wel wenselijk is dat er een code komt?’, bracht een ander in. ‘De interesse gaat nooit verder dan professionele normen. Onder opleiders is ethiek geen thema. Kennelijk dóen we maar, totdat een scherpe journalist achter de ware toedracht komt. Maar dat is gevolgenethiek: waar komen we nog mee weg? Toch: de rol van de communicatieadviseur als kritisch geweten vind ik nogal kwestieus.’ Deze recensie door Gemma Schoot is verder te lezen op de site van SRM.