Voor het project Agenda voor de toekomst interviewde Jaap Jan Brouwer van het platform Koplopers in de Zorg een groot aantal hoogleraren en lectoren. In deze aflevering: Gerco Blok, psychiater en lid van de raad van bestuur van Emergis, een Zeeuwse GGZ-organisatie. ‘Leiderschap in de toekomst betekent bouwen aan relaties en bouwen aan vertrouwen.’
Voor Emergis en andere zorgorganisaties in Zeeland bepaalt de regionale context sterk hoe ze in de toekomst hun zorg zullen organiseren, schetst Blok. De provincie is dunbevolkt en relatief afgesloten van de rest van het land. Zowel inwoners, professionals als organisaties hebben er een sterke hang naar autonomie, aldus de psychiater. Desondanks trekt een aantal grote zorgorganisaties – behalve Emergis onder andere ZorgSaam, ziekenhuis ADRZ en ouderenzorgorganisatie SVRZ – samen op, onder andere om de krapte op de Zeeuwse arbeidsmarkt te lijf te gaan.
Strategie/portfolio
‘Een belangrijke algemene ontwikkeling, ook ingegeven door financiële krapte en krapte op de arbeidsmarkt, is die naar een meer generalistische en domeinoverstijgende zorg’, vertelt Blok. ‘Dit is een duidelijke trendbreuk ten opzichte van de afgelopen decennia waarin juist de nadruk op specialistische zorg lag. Deze ontwikkeling zal worden ondersteund door technologie, die de schotten tussen de eerste, tweede en derdelijn zal doen verdwijnen. In het verlengde hiervan is er een toenemende behoefte aan professionals die over de domeinen heen kunnen kijken en werken.
Deze trend naar meer generalistische zorg geldt vooral voor krimp- en rurale gebieden, waarbij bijvoorbeeld ook de acute zorg steeds generalistischer benaderd zal moeten worden omdat dit type zorg gewoonweg niet overal voldoende beschikbaar is. Om de overgang van specialistische naar generalistische zorg in goede banen te leiden zal triage een steeds belangrijke rol gaan spelen bij het toedelen van deze schaarse specialistische capaciteit.’
Ketensamenwerking/processturing
‘Met domeinoverstijgend werken wordt ketensamenwerking en processturing belangrijker. Dit is een ingewikkeld vraagstuk,’ meent Blok, ‘met name omdat de cruciale informatiedrager, het patiëntendossier, geprivatiseerd is. De praktijk laat zien dat iedere aanbieder voor zich een patiëntendossier ontwikkelt en aan de markt aanbiedt; deze dossiers sluiten niet op elkaar aan waardoor er informatie tussen de verschillende domeinen verloren gaat. Er pleit veel voor om te komen tot één dossier, onder overheidsregie, omdat anders het sluitstuk in de domeinoverstijgende informatievoorziening ontbreekt. Dit onderwerp is te strategisch om aan de markt over te laten.
Organisatiestructuur
‘Er zal qua structuur een zekere mate van specialisatie in een klassieke organisatiesetting blijven bestaan, naast netwerken die zich steeds op andere wijze zullen gaan organiseren, afhankelijk van ontwikkelingen in de vraag van de klant’, verwacht Blok. Voor bestuurders en managers ziet hij een rol weggelegd om deze netwerken te faciliteren. ‘Met organisaties die steeds fluïder worden en het nieuw organiseren als nog onbekende terrein, is het zaak om medewerkers zo veel mogelijk te betrekken bij deze ontwikkelingen.’
Volgens Blok moeten kunnen de ontwikkelingen die hij schetst – demografische veranderingen, een generalistische, domeinoverstijgende zorg en meer ketensamenwerking, worden gezien als een disruptief moment met grote gevolgen voor onze wijze van organiseren. ‘Bepalend voor de toekomst is de wijze waarop de beschikbare technologie wordt toegepast, maar ook de wijze waarop de politiek wetgevingstechnisch en qua financiële structuur meebeweegt in deze ontwikkeling.’
Leiderschap
In dit toekomst betekent leiderschap bouwen aan relaties en bouwen aan vertrouwen, aldus Blok. Onder dit laatste verstaat hij een houding en werkwijze, die zowel andere partijen vertrouwen geeft als dat je zelf durft te vertrouwen op de ander. ‘Je zult voor jezelf steeds moeten toetsen of die beide kanten van vertrouwen aanwezig zijn. Voor de rest is de wijze van leiderschap binnen de nieuwe context nog onontgonnen terrein, we zullen dat met elkaar moeten gaan ontdekken.’ elkaar naar toe werken Hierbij is van belang dat we de eerder genoemde stip op de horizon goed in het vizier
Medewerkers
‘Medewerkers zullen veel meer generalist moeten worden en in meerdere contexten moeten kunnen werken’, voorziet Blok. ‘De teams waarin men werkt, zullen steeds van samenstelling wisselen en bestaan uit mensen uit diverse organisatie. Daar moet men mee leren omgaan en het zal nog wel wat tijd kosten om een ieder uit de bestaande structuur los te weken. Daarnaast is een cultuurverandering nodig, waarbij de medewerker zichzelf steeds kritisch de vraag moet stellen: “Ben ik degene die een oplossing moet zien te vinden of hoort de vraag elders – buiten het medische domein – thuis?” De reden is dat hulpverleners sterk de neiging hebben om te allen tijde zorg over te nemen in plaats van kritisch te kijken of zij de aangewezen persoon zijn om in een specifiek geval zorg te bieden.’
‘Domeinoverstijgend werken biedt veel mogelijkheden om medewerkers flexibel in te zetten. In de ‘oude’ structuur leert de ervaring dat in intramurale instellingen medewerkers boven de 55 vaak tegen hun fysieke grenzen aanlopen, in de ggz zijn het juist vaker de medewerkers tussen de 30 en 40 die uitval door stress kennen. Uitwisselen van medewerkers zou voor beide categorieën een oplossing kunnen zijn.’
Technologie
‘Nieuwe technieken als beeldbellen en e-health zullen het klassieke bezoek aan de arts/begeleider ingrijpend veranderen. De klassieke spreekkamer zal meer en meer gaan verdwijnen’, vervolgt Blok. ‘Beeldbellen is niet alleen efficiënter maar ook voor alle partijen veel flexibeler, én het maakt dat de patiënt niet naar het ziekenhuis of de zorgorganisatie hoeft te komen met alle logistieke bewegingen en gedoe van dien. Kwetsbare groepen als ouderen kunnen prima via de iPad dagelijks gegevens invoeren of zichzelf monitoren; bij afwijkingen kan er vanuit de ‘gekoppelde’ zorgorganisatie contact worden opgenomen met de oudere. Naast deze communicatietechnologieën biedt e-health ook veel mogelijkheden, bijvoorbeeld op het terrein van blended care.’
Blok heeft grote verwachtingen van de mogelijkheden die Artificial intelligence (AI) biedt. ‘AI kan de arts ondersteunen bij het stellen van een diagnose: cruciale informatie gekoppeld aan beslismomenten zijn in kaart gebracht zodat de besluitvorming van de arts kan worden ondersteunt. Op termijn zouden veel diagnoses langs deze weg tot stand kunnen komen waarbij AI altijd over de meest actuele en relevante informatie beschikt. AI-toepassingen kunnen nu al meeluisteren tijdens het gesprek tussen patiënt en arts en het dossier geautomatiseerd invullen: de arts dient alleen nog een en ander na te lezen, eventueel aan te vullen en te accorderen. Dit zou een geweldige vermindering van administratieve druk met zich meebrengen. Chatbots,die de meest voorkomende vragen en problemen kunnen beantwoorden, bieden ook veel mogelijkheden om enerzijds de arts/begeleider te ontlasten en anderzijds de patiënt/cliënt op dat moment te woord te staan waarop het hen het beste uitkomt’, besluit de Emergis-bestuurder.
Door: Jaap Jan Brouwer, Koplopers in de Zorg
De interviews in deze serie zijn verwerkt in een publicatie ‘Agenda voor de toekomst. Contouren van de zorg in 2025’, die per sector een beeld schetst van de toekomst. Zie ook www.agendavoordetoekomst.nl.
