Systeemgericht leiderschap – Keek op de week
“Sommige woorden zijn als verfvlekken op tapijt: geen enkele context maakt ze mooi”
Zonder context geen betekenis
Afgelopen week was er volop discussie over in een bepaalde context uitgesproken en in what’s app getypte woorden. Veel systeemdenkers hebben daarbij mogelijk -net als ik- moeten denken aan Gregory Bateson, grondlegger van het moderne systeemdenken.
Van hem is de beroemde uitspraak: “Without context, words and actions have no meaning at all.”[1] Wat hij bedoelde is dat objectieve boodschappen eigenlijk niet bestaan: betekenis ontstaat in een bepaalde context door wat er tussen mensen gebeurt.
Naar zijn overtuiging kun je een uitspraak, gebaar of handeling nooit volledig begrijpen als je die uit zijn omgeving haalt. Betekenis ontstaat altijd in relatie tot:
- De situatie
- De relatie tussen betrokkenen
- De culturele en sociale achtergronden
- De geschiedenis van eerdere interacties
- De bedoeling van degene die iets zegt of doet
Als iemand zegt dat ‘het hier koud is’ kan dat feitelijke informatie zijn, maar ook worden opgevat als verzoek om het raam dicht te doen of als verwijt dat jij de verwarming niet tijdig hebt aangezet.
Een opgestoken middelvinger zal op straat als een belediging worden opgevat, bij een arts die een test uitvoert als een fysieke respons en op een foto als grap tussen vrienden of als speelse provocatie.
Dat contextbewustzijn is van groot belang voor systeemgericht leiders. Stel dat je tegen een medewerker zegt: “Ik wil graag dat je een accuratere planning maakt”. Dan zal dat in een omgeving waar feedback geven normaal is en als de relatie goed is worden opgevat als waardevolle informatie met als reactie: “oké, helder, daar kan ik iets mee.”
Zeg je hetzelfde nadat je ook op een aantal andere dingen commentaar hebt gegeven en is de sfeer afkeurend, dan komt de opmerking over als de zoveelste kritiek en ervaart de medewerker dat hij of zij het “ook nooit goed doet”. Wordt de opmerking gedaan terwijl er net een reorganisatie is aangekondigd, dan ontstaat er bij de medewerker mogelijk angst zijn baan kwijt te raken.
Ofterwijl: er bestaat niet zoiets als ‘neutraal communiceren’, zeker niet als leider. Hoe woorden worden opgevat hangt altijd af van de context.
Maar dat betekent natuurlijk niet dat je nooit een oordeel kunt hebben over uitspraken of woorden los van de context. Sommige woorden, termen of uitdrukkingen zijn problematisch, kwetsend of grensoverschrijdend — ongeacht de intentie of situatie.
Zoals:
- Racistische of discriminerende termen
- Seksistische opmerkingen of stereotypen, zoals ‘heks’ of ‘feeks’
- Denigrerende of agressieve taal
- Historisch beladen woorden
Je kunt dan niet volstaan met “ja, maar ik bedoelde het anders” of “dat was in die context.”
Context is geen excuus voor het gebruik van woorden die een culturele, collectieve betekenis hebben die zwaarder weegt dan individuele intentie. Voor sommige taal bestaat een maatschappelijke norm waarmee de interpretatie vooraf is ‘gefixeerd’. Een racistische term blijft racistisch ongeacht persoonlijke bedoeling.
Alertheid op taalgebruik -in welke context dan ook- is in een leiderschapspositie extra belangrijk. Vanuit machtsposities wegen woorden zwaarder, dus heb je meer verantwoordelijkheid voor de impact. Als je weet dat iets verkeerd kan vallen, laat het dan.
Als je woorden schade doen, is het jouw taak om dat serieus te nemen – niet om jezelf te verdedigen met een beroep op de context.
Is het misgegaan met woord- of taalgebruik erken dan de impact (“Ik zie en begrijp dat dit pijnlijk was.”) en neem verantwoordelijkheid voor de oplossing. Licht je intenties alleen toe ter verduidelijking, niet als verdediging (“Mijn bedoeling was anders, maar ik begrijp dat het zo overkwam.”)
Daarbij geldt: ieder mens zegt of doet weleens iets lelijks of ongepasts. Als anderen veel moeite doen om daar in een andere context de schijnwerpers op te zetten, is het interessant om je af te vragen wat daar de context en betekenis van is.
De context van deze week is de kabinetsformatie. In die context verschoof het gesprek al snel van evident fout taalgebruik naar een mogelijk politiek spel van D66. Want die benoemden een informateur die graag een breed middenkabinet wil en niet blij is met hoe de VVD zich opstelt. Wat is dan de betekenis die men in deze context wil overbrengen in gesprekken over de uitspraken van Wijers? Kan het zijn dat de boodschap is dat het voor D66-ers niet oké is om te gaan voor iets dat ze wél willen? Terwijl als VVD-er consequent vasthouden aan wat je níet wil wel prima is?
| Systeemgericht leiderschap helpt leiders om de systeemgerichte blik en interventies toe te passen in leiderschapsrollen. In haar ‘Keek op de Week’ bespreekt Aty actuele onderwerpen die passen bij deze benadering van leiderschap. Je leest hier meer over systeemgericht leiderschap? Bron: Systeemgericht leiderschap Door: Aty Boers |
[1] Bateson, G. (2002). Mind and Nature: A Necessary Unity (2nd ed.). Hampton Press. (Orig. 1979) p. 15.
