Meer dan financiële of andersoortige prikkels is het ethisch klimaat binnen een organisatie bepalend voor de vraag of en in welke mate manipulatie van de boeken voorkomt. Als de focus in de bedrijfscultuur meer ligt op het eigen functioneren dan op het gezamenlijke functioneren, neemt de kans op manipulatie met de cijfers toe.
Dat is de belangrijkste conclusie van de studie Ethics, Performance Measure Choice, and Accounting Manipulation van Jan Bouwens en Laurence van Lent (Tilburg University) en Margaret Abernethy (The University of Melbourne en Tilburg University). Het onderzoek is gebaseerd op een survey onder 550 Nederlandse senior managers.Ethisch werkklimaat
Het onderzoek beschouwt de relatie tussen ethisch werkklimaat, de gehanteerde prestatiemaatstaven voor beoordelingen/bonussen, en manipulatie van bedrijfsresultaten. In de factor werkklimaat onderscheiden de onderzoekers een cultuur waarin managers hun eigen belang voorop stellen van een cultuur waarin ze het effect van hun handelen op de buitenwereld voorop stellen. 'Het ethisch klimaat blijkt bepalend te zijn voor de prestatiemaatstaven die in het bedrijf gehanteerd worden', aldus Bouwens. 'In een bedrijfscultuur die meer gericht is op het ego worden medewerkers vaker beoordeeld aan de hand van prestaties van de hele business unit of het hele bedrijf. Omdat het succes van de gehele onderneming in de geaggregeerde maatstaven tot uitdrukking komt, dwingt het bedrijf af dat de manager onbewust het belang van anderen meeneemt in zijn beslissingen.'
Vertrouwen
In een cultuur die het eigen belang voorop stelt, kiest het management min of meer noodgedwongen voor ondernemingswijde prestatiemaatstaven. 'Men kan er anders niet op vertrouwen dat medewerkers zich maximaal en ten dienste van het hele bedrijf zullen inzetten', zegt Margaret Abernethy. In een werkklimaat waarin de focus al meer op het gezamenlijke functioneren ligt, wordt het niet nodig geacht dit type prestatiemaatstaven te hanteren. Overigens ging men er tot nu toe vooral van uit dat de mate waarin bedrijfsonderdelen afhankelijk zijn van elkaar, bepalend was voor het toepassen van deze maatstaven. Abernethy: 'Maar het ethisch werkklimaat blijkt hiervoor een veel sterkere verklarende factor te zijn.'
Boekhoudschandalen
De vraag is vervolgens of deze 'gezamenlijke' prestatiemaatstaven ook voorkómen dat er wordt gemanipuleerd met de cijfers. In het onderzoek dat de afgelopen jaren is verricht naar de omstandigheden waaronder verslaggevingsschandalen voorkomen, wordt vaak gewezen op financiële prikkels die fraude zouden aanmoedigen. Uit het onderzoek van Bouwens c.s. blijkt echter dat de aard van die prikkels daar een veel geringere invloed op heeft dan de bedrijfscultuur. Bouwens: 'Hoe meer de manager zijn eigen belang voorop stelt, hoe meer manipulatie voorkomt. Die cultuur kan niet verholpen worden door voor managers andere prestatiemaatstaven te kiezen.'
Meer informatie
Download het onderzoekspaper.
Lees verder
– Professionele ethiek. Morele besluitvorming in organisaties en professies
– Handboek corporate governance.
