In teams en organisaties lopen we allemaal weleens aan tegen gedrag dat we lastig vinden. We reageren er vaak op met onze eigen patronen: vermijden, controleren, pleasen, overwerken… zonder dat we precies begrijpen wat er nu eigenlijk onder het gedrag van die ander – of van onszelf – schuilgaat.
In mijn werk als teamcoach en in de opleidingen die ik volgde, ontdekte ik hoe diep onze overlevingsmechanismen verankerd zijn in de karakterstructuren die we in onze vroege levensjaren ontwikkelen. Deze structuren zijn geen etiketjes, maar richtingaanwijzers. Ze laten zien hoe verwondingen uit de jeugd, zoals gebrek aan emotionele steun, ons gedrag vormt – en vooral ook hoe we daar stap voor stap van kunnen loskomen.
In mijn nieuwe boek “Coaching naar de kern. De magie van transformatie” dat in september bij Boom verschijnt, duik ik dieper in hoe je overlevingsgedrag kunt overstijgen door dieper coachingswerk. En op 20 juni neem ik je tijdens mijn theatershow De vechtkunst van liefhebben en samenwerken mee op een persoonlijke en soms confronterende, maar vooral hoopvolle reis langs deze thema’s.
Als je wilt werken met karakterstructuren, is het handig om even naar de basis te gaan. Lees hier een introductie op basis van traditionele, oorspronkelijke namen en wat deze overlevingspatronen inhouden.
Waar komt het woord karakter vandaan?
De oorsprong van het woord karakter komt van het Griekse ‘Charassein’, wat inkrassen betekent. Het verwijst naar diepgewortelde patronen die tijdens de kindertijd ontstaan als reactie op existentiële pijnen en angsten. Deze karakterstructuren vormen zich door een samenspel van persoonlijkheidskenmerken en de invloed van socialisatie gedurende de vroege levensfasen, waaronder baby-, peuter-, kleuter- en kindertijd.
Socialisatie en de bijbehorende sociale ervaringen, vooral die gekenmerkt worden door pijn, leren ons om ons aan te passen en te gedragen volgens impliciete of expliciete verwachtingen. Deze aanpassingen beschouw ik als overlevingsmechanismen, nodig om te voldoen aan de eisen van de buitenwereld.
Karakterstructuren bieden inzicht in diepgewortelde kernpijnen, welke gevormd worden door ervaringen en aanpassingen in de kindertijd. Deze kernpijnen kunnen worden genezen door diepgaande transformatieprocessen, waarbij persoonlijke keuzes en training een cruciale rol spelen.
Een korte samenvatting van de zes karakterstructuren
- Schizoïde Karakterstructuur: deze structuur wordt gekenmerkt door een fundamenteel gevoel van isolatie en zich afgescheiden voelen. Individuen met een schizoïde karakterstructuur hebben de neiging zich terug te trekken in hun innerlijke wereld, vaak als een reactie op een gebrekkig welkom in de wereld.
- Orale Karakterstructuur: deze structuur heeft een tekort ervaren in emotionele liefde. Mensen met een orale karakterstructuur kunnen geneigd zijn tot overmatig zoeken naar bevrediging in voeding, roken of andere vormen van compensatie om de leegte te vullen die ze voelen.
- Symbiotische Karakterstructuur: deze structuur is gericht op angst voor verlating en het verlangen naar symbiotische relaties. Individuen met deze structuur kunnen moeite hebben met het aangaan van gezonde autonomie en hebben vaak intense angst voor het verliezen van belangrijke relaties. Tegelijkertijd kunnen ze juist zeer zelfstandig lijken en afstandelijk gedrag laten zien, waarachter het verlangen naar nabijheid verscholen is.
- Masochistische Karakterstructuur: masochisme binnen deze structuur verwijst niet naar fysieke pijn, maar eerder naar zelfopoffering en onderwerping. Mensen met een masochistische karakterstructuur hebben vaak een neiging om zichzelf weg te cijferen, eigen behoeftes niet te onderkennen en daardoor moeite hebben met het vervullen van hun eigen behoeften.
- Rigide Karakterstructuur: deze structuur wordt gekenmerkt door controle, perfectionisme en angst voor chaos. Individuen met een rigide karakterstructuur kunnen moeite hebben om diep van binnen het hart te openen, wat hun vermogen om te genieten van het leven kan beïnvloeden.
- Psychopathische Karakterstructuur: psychopathie verwijst hier niet naar psychopathie, in de zin van gebrek aan empathie, oppervlakkige charme, impulsiviteit, egocentrisme, een gebrek aan schuldgevoelens en manipulatief gedrag. Individuen met een psychopatische karaktertructuur hebben machtsmisbruik ervaren. Hierdoor ontstaat angst voor kwetsbaarheid en overgave, waardoor deze structuur veiligheid zoekt in een machtspositie, de redder wil spelen en graag een status aparte heeft, om herhaling van machtsmisbruik te voorkomen.
Overlevingsgedrag
Er zijn verschillende benamingen voor karakterstructuren, inclusief de oorspronkelijke term, de termen gebruikt door andere auteurs en mijn persoonlijke interpretatie ervan. Ze zijn allemaal gekoppeld aan overlevingsmechanismen die samengaan met een hechtingsstoornis, omdat een gezonde en stabiele hechting ontbreekt.
In de overlevingsmechanismen hebben we vaak onze oorspronkelijkheid opgegeven. Universele behoeften, als expressies van de ziel, worden in het proces van karaktervorming vaak onderdrukt. We doen bijvoorbeeld alsof we niet geraakt worden door pijn, dit resulteert in maskergedrag*. We negeren het bij onszelf en verbergen het (onbewust) voor de buitenwereld. Onze Essentie bevindt zich achter dit masker, aan de binnenkant.
Dit was een inkijk in de klassieke benamingen van de karakterstructuren, die soms wat zwaar of zelfs stigmatiserend kunnen aanvoelen. Maar daar blijft het niet bij. Want ik geloof dat taal uitnodigend mag zijn – zeker als het gaat om iets kwetsbaars als onze overlevingsmechanismen. Daarom geef ik in mijn boek en in mijn theatershow nieuwe, meer verbindende namen aan deze structuren. Namen die niet veroordelen, maar juist uitnodigen tot herkenning, compassie en groei.
Theatershow
De theatershow ‘De vechtkunst van liefhebben en samenwerken’ is een avond vol inspiratie, humor en diepgang waarin auteur, teamcoach en theatermaker Veronique Kilian je meeneemt op een reis door de verborgen lessen die we in de eerste jaren van ons leven leren. Ontdek hoe deze lessen je karakterstructuren vormen, en vooral: hoe je oude patronen kunt doorbreken om liefhebben en samenwerken een nieuwe invulling te geven. Kaarten zijn al te bestellen op www.veroniquekilian.nl/theatershow
Door: Veronique Kilian
Veronique Kilian is auteur, (team)coach en theatermaker. Eerder schreef zij 3 boeken over teamcoaching, werkgeluk en leiderschap. Ook interviewt zij leiders en professionals in haar Chief Happiness Officer Podcast. Meer over haar is te vinden op veroniquekilian.nl en trainjegelukscompetenties.nl
