Als coach herken je het misschien wel: een coachée die klaagt over een onmogelijke collega, een vervelende manager of een waardeloze docent. De oorzaak ligt meestal buiten henzelf, en jij zit erbij. Hoe blijf je dan als coach effectief en betrokken, zonder te vervallen in machteloosheid of weerstand? Coach en trainer Sergio van der Pluijm laat in dit artikel zien wat wél werkt. Met inzichten uit onder meer motiverende gespreksvoering en oplossingsgericht coachen leer je hoe je eerst écht aansluit bij de beleving van je coachée en van daaruit samen bouwt aan eigenaarschap en handelingsperspectief.
Als de schuld steeds bij de ander ligt
‘Ja, ík kan daar niks aan doen, hoor! Die docent kan gewoon geen les geven!’
‘Met deze collega valt gewoon niet samen te werken. Hij gaat voortdurend zijn eigen gang!’
‘Ja, maar die manager van mij, wát een hork is dat, zeg. Hij walst over iedereen heen!’
Elke coach of begeleider heeft dit soort uitspraken wel eens gehoord. Jij vast ook? Wellicht herken je dan ook de gevoelens van irritatie en machteloosheid die dit met zich mee kan brengen. En dat is heel begrijpelijk, want als je meegaat in wat de coachée zegt, dan plaats je jezelf in een machteloze positie. De persoon in de kamer zegt: ‘Ik doe niks verkeerd’ en de persoon die kennelijk zou moeten veranderen is niet aanwezig. Daar zit je dan! En als je er tegenin gaat, dan raak je de coachée mischien kwijt. Dus hoe om te gaan met deze situatie?
Velen van ons hebben in zo’n situatie de neiging om vrij snel naar het eigen aandeel van de coachée te gaan. We zeggen dan dingen als: ‘Ja, maar jij kunt toch ook iets anders doen?’ Helaas werkt dit niet, want je sluit dan totaal niet aan bij de perceptie van de coachée. Die zal zich niet begrepen voelen en ofwel gaan pleasen ofwel gaan rebelleren. En beide zou je niet moeten willen als coach.
Wat beter werkt
Wat werkt hier dan wel? Daar neem ik je graag in mee, maar eerst kort iets over mijzelf. Ik ben al heel lang gefascineerd door deze dynamiek. Ik heb 15 jaar in het reclasseringveld gewerkt en heb daar honderden mensen gesproken. In vele van die gesprekken kwam deze dynamiek terug. Ik heb daarin geexperimenteerd met Motiverende gespreksvoering, de oplossingsgerichte benadering en provocatief coachen. En met vallen en opstaan heb ik ontdekt wat beter werkt. Ik deel hier graag wat ik heb ontdekt en hoop dat je daarmee je voordeel kunt doen, zowel voor je zelf als je coachées.
Stap1: Leef je in
Wellicht heb jij helemaal gelijk en moet vooral de coachée zelf iets veranderen. Maar die is daar nog niet, dus laten we ons open stellen voor diens beleving. En trouwens, er zijn ook situaties denkbaar waarbij de coachée gewoon écht gelijk heeft. Immers: er bestáán onmogelijke collega’s, horken van managers en docenten die geen les kunnen geven. Maar hoe dan ook zit je met deze coachée in de coachkamer, dus je zult hem moeten ontmoeten waar hij nu is. De beste manier die ik ken om aan te sluiten is je echt even in te leven in je coachée, diens perceptie van de situatie en diens gevoelens.
Stap 2: Toon oprecht begrip
Begrip tonen kan op vele manieren. Wellicht zie je de wanhoop en frustratie in hun ogen en zeg je: ‘Tsjonge, het zit je echt hoog, hè! Ik kan me goed voorstellen dat zoiets je wanhopig maakt’. Wellicht kun jij je verplaatsen doordat je zelf iets soortgelijks hebt meegemaakt: ‘Oh, dat kan zó frustrerend zijn! En misschien ben jij van nature heel gevoelig en doen je spiegelneuronen al lang hun werk: ‘Oh, wow, wat moet dat een nare situatie voor je zijn!’
Soms is één zo’n oprechte opmerking genoeg en soms heb je een paar minuten nodig om echt rake erkenning en begrip te geven. Vaak helpt het als je daarbij één of meer woorden van je coachée herhaalt: ‘Natuurlijk ben je boos als iemand over je heen walst!’ En let op: je bent hier dus niet bezig met waarheidsvinding. Je bent immers niet van de recherche. Je rol lijkt meer op die van een advokaat: je wilt iemand terzijde staan in tijden van nood.
Als je al wat langer mensen begeleidt, dan herken je vast dat moment van ontspanning: een zucht. Schouders die zakken. Of een verbale switch naar de andere kant van de zaak: ‘Maar ja, ik zal er toch een weg in moeten vinden’. Wanneer je voldoende begrip geeft, komt dat moment vanzelf. Vervolgens kun je door naar stap 2.
Extra tip: als je het lastig vindt om begrip te tonen omdat dit soort gedrag je irriteert, bedenk dan dat mensen vaak geléérd hebben om de verantwoordelijkheid buiten zichzelf te leggen. Wellicht hadden zij een extreem kritische en beschuldigende ouder of kregen zij vanwege systemische redenen telkens ‘de schuld’. Hopelijk word je wat milder als je dit gedrag kunt zien als een overlevingsstrategie.
Stap 3: Stimuleer eigenaarschap
Met stap 2 heb je credits opbgebouwd en het sein ‘veilig’ afgegeven. Onderschat alsjeblieft nooit het belang hiervan. Nu kun je het eigen aandeel gaan onderzoeken. Dat kan op talloze manieren, hier volgen er enkele:
Super nieuwsgierig zijn:
Ik wil het graag nog iets beter begrijpen. Hoe heb jij zelf last van deze situatie? Wat gebeurt er dan bij jou (van binnen)? Wat denk en voel je dan? En hoe reageer je vervolgens? En wat is het effect daarvan?
Samen een bondje vormen:
Stel nou dat jij en ik hier gaan samenwerken als een team… Met als doel dat je niet meer zo’n last hebt van het gedrag van die ander… Hoe zou je dat vinden? Hoe ben je eerder met zo’n situatie om gegaan? Ken jij misschien iemand die hier wel raad mee weet? Hoe pakt die persoon dit aan?
De twee opties verkennen:
Het is duidelijk dat je echt wilt dat die ander verandert. Meestal zijn er dan twee mogelijkheden: Ofhij verandert wel of hij verandert niet… Stel dat die ander inderdaad verandert zoals jij hoopt, welk verschil zou dat voor je maken? En wat zou jij dan vervolgens anders kunnen gaan doen? Stel dat de ander niet verandert zoals jij hoopt, wat zou jij dan toch anders kunnen doen om hier zo goed mogelijk mee om te gaan?
Naar meta-nivo gaan:
Er valt me iets op, mag ik dat even met je delen? Oké, het valt me op dat je telkens naar de ander wijst. Ik snap dat wel, want het zit je dwars, maar helaas komen we zo niet verder. Zullen we eens kijken wat jij zelf kan doen om de situatie hanteerbaar te maken?
Volledig meegaan in de fantasie:
Welk verschil zou het voor je maken als die ander [beschrijf de gewenste verandering]? En welk verschil zou het nog meer voor je maken? En wat nog meer? En hoe zou jullie interactie / samenwerking dan veranderen? En als ik een vlieg aan de muur was en jullie gaan op die fijnere manier met elkaar om, wat zou ik dan zien? En wat nog neer? En hoe zou jij je dan anders gedragen dan nu?
Humorvol, liefdevol plagen:
(NB: doe dit alleen als de werkrelatie goed is en vanuit een plek van compassie en nooit vanuit oordeel of irritatie, want dan werkt het averechts) Hé, dus als ik het goed begrijp, moet eigenlijk je baas hier zitten… En jij hoeft hier zelf eigenlijk niets in te veranderen… Heb ik even geluk! Dan hoef ik ook niet zo hard te werken! Waar zullen we het dan over hebben? Voetbal? Muziek? De laatste Netflix serie? Of zullen we samen kijken hoe je hier een weg in kunt vinden?
Stap 4. Ga samen op zoek naar handelingsperspectief.
- Hoe zou je liever met deze situatie willen omgaan?
- Wat zou je liever willen denken / voelen / doen – zodat je hier minder last van hebt?
- Wat zou misschien beter werken in zo’n situatie?
- Wat zou een eerste kleine stap kunnen zijn?
- Waaraan zul je als eerste merken dat het de goede kant op gaat?
Conclusie
Helaas werkt onze standaard reactie om meteen het eigen aandeel van de coachée te willen bespreken niet zo goed. Gelukkig zijn er dingen die beter werken. Zoals zo vaak helpt het als we beginnen met oprecht begrip. Eigenlijk kun je in deze benadering het bekende rapport-principe herkennen uit de Ericksoniaanse benadering: Eerst volgen, dan leiden. Anders gezegd: zoek eerst aansluiting voordat je de coachée naar een nieuw perspectief probeert te brengen.
Als je dit artikel nuttig vond: in mijn nieuwe boek Wat effectieve coaches anders doen bespreek ik allerlei mythes over coaching en laat ik je met allerlei voorbeelden zien wat beter werkt. Op toegankelijke wijze deel ik allerlei inzichten, zowel uit de praktijk als uit wetenschappelijk onderzoek.
Ik rond graag af met een bekend motto in de oplossingsgerichte benadering: ‘Als iets werkt, doe daar meer van. Als iets niet werkt, doe dan iets anders!’
Door : Sergio van der Pluijm. Hij is coach, opleider, blogger, podcastmaker en auteur. In 2010 richtte hij Bureau Bewezen Effect op en sindsdien leidt hij met een bevlogen trainersteam mensen op in evidence-based coachmethoden. Van zijn boekenserie Cochen 3.0 zijn inmiddels meer dan 15.000 exemplaren verkocht. Bij Boom verscheen Wat effectieve coaches anders doen (2025).
