Technologieën die zich exponentieel in plaats van lineair ontwikkelen en steeds meer met elkaar verweven raken: dat is de kern van de vierde industriële revolutie. Netwerken, platforms, apparaten, systemen en mensen zijn allemaal met elkaar verbonden, en het onderscheid tussen het fysieke, digitale en biologische vervaagt meer en meer. Kunstmatige intelligentie, robotica, erfelijkheidsleer, biotechnologie en nieuwe productieprocessen zorgen samen in hoog tempo voor disruptieve innovaties, die zich bovendien in razend tempo over de wereld verspreiden.
Zelfs de liefde moet eraan geloven, want door datingsites heeft ook het proces van partnerkeuze radicale veranderingen ondergaan. Werknemers zijn in de vierde industriële revolutie niet meer volgend, maar initiërend. In feite zijn ze geen onderdeel meer van de organisatie, zoals vroeger; tegenwoordig zíjn ze de organisatie. De postmoderne organisatie wordt doorgaans dan ook met een brein vergeleken.
Complete sectoren verdwijnen
De gevolgen van de vierde industriële revolutie zijn immens. Zo veranderen en verdwijnen er complete sectoren en functies (waardoor banenverlies), raakt kennis achterhaald en veranderen competenties ingrijpend. Maar er ontstaan ook compleet nieuwe sectoren en functies. Het World Economic Forum (WEF) becijferde het wereldwijde verlies aan banen als gevolg van de vierde industriële revolutie op 7,1 miljoen in 2020. Twee derde van de klappen valt in de kantoor- en administratieve sector. Banken behoren tot de zwaarst getroffen instellingen. Een ontwikkeling die hier voor veel banenverlies zorgt, is dat de consument bank- en verzekeringszaken online is gaan regelen. Ook komt er concurrentie uit andere hoeken, zoals van Google. Invoering van blockchaintechnologie kan banken bovendien compleet overbodig maken.
Het banenverlies treft naar verwachting vrouwen meer dan mannen, omdat zij oververtegenwoordigd zijn in administratieve banen en juist ondervertegenwoordigd in functies waar meer vraag naar komt. Zien mannen er gemiddeld één baan bijkomen en vier verdwijnen, vrouwen zien er op één extra baan liefst twintig verdwijnen, aldus het WEF.
Ook de logistieke sector wordt zwaar getroffen. De helft van de logistieke bedrijven in Nederland verwacht dat de vierde industriële revolutie tot minder werkgelegenheid leidt (zie figuur 2). Hier bestaan de voornaamste bedreigingen uit drones, zelfrijdende vracht- en bestelwagens, slimmere goederenstromen en consumenten die, in plaats van producten bij fabrikanten te bestellen, deze zelf thuis printen.
Kennis sneller achterhaald
Door de vierde industriële revolutie raken kennis en competenties sneller achterhaald dan ooit. In 2020 bestaat al meer dan een derde van het verlangde vaardighedenpakket voor de meeste beroepen uit vaardigheden die nu als niet-cruciaal worden gezien. Met name het belang van cognitie en het vermogen om met big data te werken nemen toe. Liefst 65 procent van de kinderen die nu met de basisschool beginnen, zal uiteindelijk een beroep uitoefenen dat nog niet bestaat. Voortdurende bijscholing is dus een vereiste. Werknemers moeten bovendien steeds meer multi-inzetbaar en in staat zijn het eigen werk te organiseren.
Datende robots
Robots die met elkaar daten en, bij een positieve match, zichzelf voortplanten: sciencefiction? Nee, het gaat hierbij om een serieus bedoeld wetenschappelijk project, het Robot Baby Project, van de Vrije Universiteit Amsterdam. Robots met verschillende kenmerken worden bij elkaar gebracht. Ze krijgen een opdracht, zoals leren lopen. In hun ontmoeting stellen de robots vast welke eigenschappen van de ander meerwaarde hebben. Deze geven ze door aan een computer. Die computer ontwerpt op basis daarvan een nieuwe robot en geeft opdracht aan een 3D-printer om die te printen. Deze babyrobot is, conform Darwins evolutietheorie, beter aangepast aan de omgeving dan zijn verwekkers.
Het dating-, matching- en verwekkingsproces kan bij robots in principe stukken sneller verlopen dan bij de mens. In relatief korte tijd ontstaan zo steeds slimmere robots. Die kunnen voor mensen onuitvoerbare taken verrichten, zoals werken op Mars. Daar kunnen ze zich dan vervolgens vermeerderen en een robotkolonie stichten – er komt geen mensenhand meer aan te pas. De leider van het project, Guszti Eiben, heeft wel een kill switch ingebouwd: de printer stopt als de robots agressief worden of het project anderszins uit de
hand loopt. Moreel besef hebben robots namelijk vooralsnog niet.
Verontrustend is dat veel bedrijven weinig tegenover de razendsnelle technologische ontwikkelingen in stelling brengen. De investeringen in onderzoek en ontwikkeling (R&D) en ICT daalden na 2009 in Nederland (met een kleine opleving in 2014), en steeg pas in 2017 weer (zie figuur 3). Maar het kost doorgaans meerdere jaren voordat dergelijke extra investeringen zichzelf uitbetalen, áls ze zichzelf al uitbetalen. De verschillen in R&D- en ICT-investeringen per sector zijn overigens aanzienlijk. Bedrijven op het gebied van life sciences en health en hightech investeerden in 2016 ruim 7 procent van de omzet in R&D, tegenover een landelijk gemiddelde van ruim 2 procent. De sectoren bouw en vastgoed bleven sterk achter, door maar 0,6 procent van de omzet in R&D te steken. Overigens is alleen investeren
in R&D en ICT niet zaligmakend.
Vierde industriële revolutie niet alleen ellende
Het is niet alleen kommer en kwel bij de vierde industriële revolutie. Er ontstaan ook nieuwe sectoren en banen. Zo komen er naar verwachting wereldwijd ongeveer 2 miljoen banen bij in de STEM-hoek (science, technology, engineering en mathematics). Deelplatforms als Airbnb, Booking.com en Uber hebben voor veel nieuwe werkgelegenheid gezorgd. Robotisering en digitalisering zijn behalve voor verlies van banen ook verantwoordelijk voor de opkomst van nieuwe functies. Robots moeten immers ook ontworpen en geprogrammeerd worden, al gaan ze dat nu deels zelf
Veel werk verdwijnt bovendien niet, maar wordt in een ander samenspel tussen mens en machine verricht. In plaats van als een bedreiging, kunnen slimme machines ook worden gezien als een partner van de mens die hem helpt creatief problemen op te lossen. Bovendien blijft de mens in sommige dingen vooralsnog beter dan de computer; denk aan werkzaamheden waarin vooral intuïtie, creativiteit en empathie vereist zijn. Wel moet de mens op zijn tellen blijven passen, want robots worden niet alleen zelfdenkend en -lerend, maar kunnen zichzelf ook vermenigvuldigen, zoals het Robot Baby Project laat zien.
Bron: Innovatie jij.nu
Door: Henk W. Volberda, Kevin Heij en Menno Bosma
