Pragmatisch veranderen gaat ervan uit dat je een verandering maar ten dele kunt sturen. Je kunt niet voorspellen wat de uitkomst zal zijn, omdat een deel van wat er tijdens een verandering gebeurt, plaatsvindt in lokale werelden, bijvoorbeeld op de werkvloer. Daar moet je als veranderaar op aansluiten.
Het boek: Onderweg
Vanuit dat inzicht, gebaseerd op eigen ervaringen, is het boek Onderweg – pragmatisch veranderen in robuuste organisaties ontstaan van Leike van Oss en Jaap van ’t Hek (zie foto’s). Voor collega-veranderaars binnen en buiten organisaties vormt het boek een zorgvuldig uitgewerkte theorie over hoe veranderen werkt (en niet werkt). En als je er direct mee aan de slag wilt, is er een uitgebreide lijst van checklists en oefeningen.
‘Veranderen is moeilijk’, zegt Van ’t Hek. ‘Dat ligt niet aan het veranderen of verandermanagement zelf, maar wel aan de organisaties. Die zijn – in onze woorden – robuust. Dat wil zeggen dat ze in hoge mate onveranderbaar zijn omdat ze patronen vormen die op hun plek gehouden worden door een kluwen van machtsverhoudingen, routines en gestructureerde kennis. Dat is niet zo maar veranderbaar: als je één ding verandert, zal de organisatie snel weer door andere niet veranderde zaken op zijn plek worden getrokken.’
Pragmatische oplossingen voor veranderingen
Dat maakt niet dat een organisatie niet kan veranderen. Van ’t Hek: ‘In organisaties zie je dat mensen steeds pragmatische oplossingen zoeken voor de problemen die ze tegenkomen in hun werk; juist dat dagelijks oplossen maakt dat organisaties functioneren. Het is verstandig om op dat pragmatische vermogen aan te sluiten als je veranderingen wilt doorvoeren. Wij hebben dat pragmatisch veranderen genoemd.’
De wereld van verandering is een wereld van ideeën en ambities; de wereld van het werk is de wereld zoals die is.
Van Oss vult aan: ‘Veel veranderingen starten vanuit het beeld van wat de verandering teweeg moet brengen. Zo’n lonkend vergezicht is nuttig en belangrijk, maar ook abstract en daarom onvoldoende om de verandering op gang te brengen. Wij geloven erin dat je moet vertrekken vanuit de werkpraktijk. Mensen doen bijvoorbeeld hun werk efficiënt en energiezuinig. Als het dan anders moet, dan voelt dat ongemakkelijk. Daarom moet je in de verandering mensen de ruimte geven om uit te proberen hoe ze weer opnieuw in de veranderde omgeving energiezuinig en efficiënt kunnen werken. Dat betekent ook dat je je veranderambitie moet durven aanpassen.’
Klassieke veranderkunde
De auteurs hebben ervaren dat veranderingen nooit uitpakken zoals ze bedacht zijn. Van ’t Hek: ‘Je moet er rekening mee houden dat toeval een belangrijk deel van de gebeurtenissen in een verandering voor zijn rekening neemt. Je kunt anticiperen, begeleiden en faciliteren, maar de uitkomst staat meestal niet vooraf vast. Als veranderaar moet je snappen dat het zo werkt.’ Van Oss vult aan: ‘Veranderaars gaan vaak uit van wat de nieuwe situatie moet worden. Wij vertrekken in ons boek vanuit de bestaande situatie van de robuuste organisatie. Daar bouwen we in en aan. Dat is een lang proces dat veel aandacht vraagt.’
Van Oss en Van ’t Hek onderscheiden twee werelden: de wereld van verandering en de wereld van de dagelijkse praktijk. ‘Deze werelden hebben verschillende logica’s. De wereld van verandering is een wereld van ideeën en ambities; de wereld van het werk is de wereld zoals die is. Als je daar als veranderaar te weinig mee rekening houdt, gaat het fout.’ Als voorbeeld noemt Van Oss het afleren van oud gedrag en het aanleren van nieuw gedrag. ‘Dat lukt alleen als je fouten mag maken, maar in de dagelijkse praktijk is het vaak niet toegestaan om fouten te maken. Dat moet je beseffen als veranderaar.’
Een boek voor veranderaars
Er zijn al veel boeken verschenen over veranderen en organisatieverandering. Wat maakt dit boek anders? Van ’t Hek: ‘Managers, bestuurders en adviseurs blaken vaak van optimisme over veranderingen. Maar in werkelijkheid lopen veel veranderingen vast. Dit boek vertrekt vanuit de realiteit van de lokale werkpraktijk en geeft collega-veranderaars inzicht in hoe de vertaling te maken van de abstracties – waarmee iedere geplande verandering begint – naar het daadwerkelijk dagelijks anders handelen van mensen. En om ze hierbij te ondersteunen bestaat het tweede deel van het boek uit checklists en oefeningen. Klaar voor onmiddellijk gebruik.’
Bron en meer informatie: site Onderweg.nl
Video-impressie presentatie van ‘Onderweg’.
