Hoe komt het dat thuiszorgorganisaties hun huidige bureaucratische vormgeving hebben aangenomen en wat kunnen en moeten ze eraan doen om te overleven in een dynamische omgeving waarin gereguleerde marktwerking de leidraad is voor de overheid om de instellingen te sturen? Ben Ipenburg, auteur van De organisatie van thuiszorg, signaleert in Zorgmarkt vier oorzaken: individualisme, angst, complexiteit en marktwerking.
En wat moeten ze eraan doen? Meebewegen. De thuiszorg zit in een eindeloos proces van verandering.
Regels
Waar komen al die regels toch vandaan waaraan een thuiszorgorganisatie moet voldoen? En hoe overleeft een thuiszorgorganisatie de overheid? En: waarom zíjn die regels er eigenlijk? Vroeger waren ze er toch niet? Althans veel minder. Mijn tante was van 1956 tot 1972 wijkverpleegkundige in de Vettenpolder in Vlaardingen. Ze had de opleiding tot verpleegster gedaan en had daarna de aantekeningen voor kraamverpleging, kinderverpleging en wijkverpleging gehaald. Ze had een bestuur boven zich; ook toen waren er regels. Maar ze was vooral haar eigen regelgever.
Verantwoordelijk
De eerste regel was: ik ben verantwoordelijk voor mijn mensen. En de tweede: ik weet wat goed voor ze is. En daarboven stond Iemand die zag dat het goed was. Dat vond ze zelf trouwens ook. Maar die Iemand verdween uit Nederland en werd vervangen door de overheid die niet genoeg had aan intrinsieke motivatie en een gedegen opleiding. Of anders geformuleerd: de verzuiling waarin mensen binnen een duidelijke groepsgebonden moraal hun werk deden verdampte.
Zonder zuilen zijn er geen algemeen geldende regels. Is er geen betrouwbaar geachte context waarbinnen mensen elkaar controleren en ook veel van elkaar accepteren. Er zijn nog slechts individuen, waarvoor regels bedacht moeten worden omdat zonder regels het gevaar bestaat dat mensen maar wat doen. Dat is de eerste oorzaak: het verval van de zuilen en de individualisering.
Angst
De tweede oorzaak is angst. We leven, schreef de socioloog Beck, in een risicosamenleving. De bedreigingen komen overal vandaan: kernenergie, milieu, verkeer, horeca, voetbal, de vreemdeling. Overal zit onheil. En de grootste bedreiging is de medemens. Men zegt wel dat Nederland een feminiene cultuur heeft, waarin vertrouwen centraal staat. Vergeet het. In onze cultuur staat wantrouwen centraal. Georganiseerd wantrouwen zelfs, lees je weleens.
De orde waarin we leefden is verdwenen. De overzichtelijke betrouwbare samenleving bestaat niet meer. Wanorde is de ervaring. De enige manier om wanorde te beheersen is er een ordenend geheel van regels overheen te leggen.
Regels zijn er om de rechtsstaat overeind te houden. Om de mensen in de organisaties te dwingen zich te houden aan hun taak, om ze te kunnen controleren en bijsturen. Zo kunnen we elke afwijking de maat nemen. En ook in de zorgorganisaties zelf heerst de angst voor vrijheid en zijn beheersingssystemen tot stand gekomen die de dagelijkse werkzaamheden van de verzorgenden en verpleegkundigen behoorlijk dirigeren. Waarmee niet gepleit wordt voor regelloosheid.
