Het onderscheid tussen standpunt en belang is cruciaal, vooral bij onderhandelingen. Maar wat is dat onderscheid precies?
Standpunt versus belang
De Dikke van Dale omschrijft standpunt als:
stand·punt (het; o; meervoud: standpunten)
zienswijze, mening, opvatting: een standpunt innemen
Belang wordt omschreven als:
be·lang (het; o; meervoud: belangen)
iets wat iemand raakt doordat zijn voordeel ermee gemoeid is of omdat het zijn gevoel van nieuwsgierigheid opwekt: hij heeft er belang of voordeel bij;
belang in iets stellen
Duidelijke verschillen dus. Toch worden de begrippen standpunt en belang regelmatig door elkaar gebruikt. Let maar eens op hoe vaak deze woorden in de journaals op online media, radio en tv langskomen. De begrippen worden echter niet eenduidig gebruikt. En dat is vreemd en verwarrend, want standpunten kunnen op basis van voortschrijdend inzicht veranderen, belangen niet of nauwelijks. De praktijk leert dat vragen naar de betekenis van beide begrippen leidt tot uiteenlopende omschrijvingen.
Standpunt of belang? Praktijkvoorbeeld
Een mooi voorbeeld uit het Maasvlakte 2-project met betrekking tot het verschil tussen standpunt en belang. De kitesurfers verzetten zich sterk tegen de komst van Maasvlakte 2. Hun standpunt was tegen. Destijds, vragend naar de redenen erachter, bleek dat ze bang waren door de uitbreiding van de Maasvlakte unieke golven te moeten gaan missen. Ze waren dus niet zozeer tegen Maasvlakte 2, maar voor de golven. Goede golven zijn hun belang. Dat was niet per se strijdig met de komst van Maasvlakte 2. Het standpunt ten aanzien van Maasvlakte 2 kon dus veranderen als er rekening zou worden gehouden met hun belang. Het belang van de kitesurfers veranderde niet, het standpunt wel.
Zwaarbevochten overeenkomsten komen voornamelijk tot stand op basis van standpunten. Partijen proberen elkaar met argumenten te overtuigen van het eigen gelijk. Met regelmatig tot gevolg dat de deal waardeloos blijkt als na terugkoppeling naar de achterban duidelijk wordt dat niet alle bij de achterban bekende argumenten op tafel zijn gekomen tijdens de onderhandelingen. Een overeenkomst die gesloten is op basis van standpunten, is beperkt houdbaar, want een standpunt is vloeibaar. Toch komt deze vorm van onderhandelen het meest voor. Zonde, want hierdoor gaat veel maatschappelijk resultaat verloren.
De waarom-vraag
In veel gevallen is het dus beter en effectiever om te onderhandelen op basis van belangen. Om van standpunt naar belang te komen, is de waarom-vraag afdoende. ‘Waarom ben je tegen, welk belang wordt daarmee gediend?’
Dit betekent niet dat een onderhandeling op basis van belangen eenvoudiger is. Om te beginnen, is het al een hele toer om de waarom-vraag intelligent te blijven stellen. Hier is wederzijds vertrouwen voor nodig en een oprechte interesse om het belang van de ander te willen begrijpen. Daarnaast zijn partijen lang niet altijd gewend te denken in termen van belangen en kunnen de belangen van hun organisatie dan niet goed verwoorden. Enige hulp is geboden. De statuten van de vereniging of stichting, waarin staat waarom de organisatie is opgericht, bieden dan vaak uitkomst.
Standpunten horen te zijn gebaseerd op belangen. Waar zijn belangen dan op gebaseerd? Dat is niet altijd duidelijk, maar in een aantal gevallen ligt er een set van bijvoorbeeld christelijke of socialistische normen en waarden aan ten grondslag. In zo’n geval is het gedrag van de stakeholder vaak veel beter te voorspellen. Probeer een logische lijn te ontdekken van standpunt naar belang en wellicht een onderliggende set waarden en normen. Doe dat voor alle betrokken partijen.
Beluister de podcast over standpunten en belangen in het omgevingsmanagement, met Marc Wesselink:
Bron: Handboek Strategisch Omgevingsmanagement 2.0
Door: Marc Wesselink
