Het sociaal-constructionisme, dat zich vanaf de jaren vijftig ontwikkelt in de sociale wetenschappen, gaat ervan uit dat mensen ieder hun eigen wereldbeeld hebben. De centrale stelling van het sociaal-constructionisme is dat een objectieve (sociale) werkelijkheid niet bestaat, maar geconstrueerd wordt door de mensen die er onderdeel van uitmaken. De mens is hiermee subject en object in zijn eigen werkelijkheid. Dit heeft belangrijke consequenties voor wat de organisatie als systeem is en voor de wijze waarop de organisatie te veranderen is.
In het sociaal-constructionisme bestaat het organisatiesysteem uit een historisch, in de loop van de tijd ontwikkeld geheel van gewoonten, regels, patronen, opvattingen en overtuigingen die mensen vanzelfsprekend vinden en waarnaar ze zich gedragen. Het systeem als sociaal construct is een beetje als het water voor een vis. Als je niet weet dat er lucht is, ben je je ook weinig bewust van het water. Mensen hebben een bijzondere plek in deze manier van kijken. Ze doen ertoe en ze doen er niet toe. Ze doen ertoe, omdat ze het systeem waarvan ze onderdeel zijn mee creëren. Ze doen er niet toe, omdat ze ook begrensd worden door datzelfde systeem.Waar en vanzelfsprekend
Dat wat geconstrueerd is, wordt voor waar en vanzelfsprekend aangenomen. Daar heb je als individu maar beperkt zicht op. Maar onveranderlijk is zo’n geconstrueerde organisatie niet. Juist omdat mensen zelf betekenis ontlenen aan die constructen, kunnen ze er ook op reflecteren. Door te reflecteren op hoe het anders kan, hoe je anders kunt kijken, anders kunt handelen, kan verandering ontstaan. Dit reflexieve betekenisgevingsproces kan alleen plaatsvinden met en door de mensen voor wie die geconstrueerde organisatie betekenisvol is. Mensen binnen de grens dus. Net als in de zachte-systeemtheorieën is de begeleider in deze benaderingen niet objectief. Dat beïnvloedt zijn rol: om effectief te kunnen zijn, moet hij buiten het systeem blijven en van daaruit zichtbaar maken wat ‘de vissen in het water’ niet (meer) zien; tegelijkertijd moet hij voldoende het systeem instappen om te kunnen begrijpen wat er geconstrueerd is en om serieus genomen te worden door betrokkenen.Sociaal-constructionisme is veranderkundig
Het sociaal-constructionisme is vooral een veranderkundige (systeem)theorie. Het heeft ons zicht gegeven op de invloed van taal, de waarde van precies interveniëren in het discours en het belang van narratieven. Ook biedt het begrip en waardering voor de robuustheid of onveranderbaarheid van de organisatie. We gebruiken deze set van theorieën als we mensen uitnodigen om te reflecteren op bestaande constructen en deze – bijvoorbeeld door middel van actieleren – te veranderen. Maar ook in conflictsituaties of bij vastzittende beelden (over elkaar) kan met deze set van theorieën gewerkt worden. We gaan in deel IV (Van het boek Meer dan de som der delen) dieper in op deze benadering.
Bron: Meer dan de som der delen (Staat op de longlist voor Managementboek van het Jaar)
Door: Brechtje Kessener, Leike van Oss
