Beste Jaap,
Wat een pijnlijk scherp zinnetje: ‘De aarde ligt niet wakker van de wereld’. Het legt onmiddellijk bloot hoe nietig wij zijn tegenover de oerkracht van de aarde. En hoeveel hybris de wereld heeft om te denken dat de aarde zich gaat voegen.
Nadenkend over je blog, bedacht ik dat die wereld nog een andere kant heeft. De wereld is misschien van nul en generlei betekenis voor de aarde, maar de imperfectie en complexiteit van het echte leven laat de wereld dan van tijd tot tijd weer onverschillig.
Het lukt niet om hulp te krijgen
Op dit moment circuleert een bericht van Michelle van Tongerloo, straatarts in Rotterdam, over een dakloze moeder met twee kinderen. Het lukt de vrouw maar niet om hulp te krijgen. Meer dan honderd (!) mensen van verschillende instanties zijn betrokken. Zelf schrijft ze: ‘Honderd medewerkers. Honderd salarissen. Honderd mensen druk bezig, maar het helpt niets. Tientallen ambtenaren waren druk bezig met rapporten schrijven over haar ‘zelfredzaamheid’, zodat ze het zelf moest uitzoeken. En toen ze het niet meer aan kon werd ze geclassificeerd als ‘niet meewerkend’’.
Dan gaat er toch ook echt iets mis tussen wereld en het echte leven? Dan ligt de wereld toch ook niet wakker van wat er in de eigen schoot met mensen kan gebeuren?
Wereld bouwen
Yuval Harari beschrijft in zijn boeken prachtig hoe we met onze sociale vermogens in staat zijn om grote gehelen te bouwen. We kunnen over lange afstanden organiseren. We kunnen organiseren dat we grote gehelen bij elkaar houden; iets wat een klein groepje enkelingen niet lukt. We krijgen heel complexe dingen voor elkaar, en dat is door de tijd heen ook nog eens robuust ook. Ons vermogen om te werken met symbolisch betekenisvolle constructen leidt tot de meest prachtige, vernuftige sociale bouwsels die werelden omspannen, of die een maatschappij betrouwbaar en prettig reguleren. Wat een vermogen hebben wij mensen om die wereld te bouwen! Wat geeft het de nietige enkeling comfort en veiligheid, wat maakt het veel mogelijk voor heel veel mensen.
En toch, en toch, het werkt niet voor iedereen. De vrouw die Van Tongerloo beschrijft raakt erdoor vermorzeld.
De wereld is niet alleen losgezongen geraakt van de aarde, maar op heel veel plekken ook van echte levens. Niet intentioneel, wel schrijnend.
Systeemvertrouwen
Luhmann schrijft in Trust over systeemvertrouwen: het vertrouwen dat je hebt in de werelden die we gebouwd hebben. Een vertrouwen dat geankerd is in de abstractie van die wereld, los van de mensen die er onderdeel van uitmaken. Je maakt niet eerst kennis met de piloot voordat je in het vliegtuig stapt, omdat je vertrouwen hebt in het concept vliegen. Dat vertrouwen is gebaseerd op ervaringen, maar die hoeven niet van jezelf te zijn. Zo werkt het ook met ons vertrouwen in instanties, in de procedures van de maatschappij, in wetten, in hulpverleners, in de rechtspraak. Wat we gebouwd hebben, is bedoeld om voorspelbaar en betrouwbaar te zijn. Dat is het vaak ook en dat is fijn. Zonder systeemvertrouwen zouden we weer teruggeworpen worden op de kleine groep, en valt onze sociaal geconstrueerde wereld in duigen.
Maar die grote en omspannende systemen raken ook gesloten voor complexiteit, onvoorspelbaarheid en situaties die niet binnen het grote gemiddelde vallen. Die worden niet herkend, omdat ‘de wereld’ niet geankerd is in ervaring maar in abstractie. Individuele verschillen en afwijkingen worden er onzichtbaar van. En als ze zichtbaar zijn, dan is er geen repertoire voor de enkeling die niet in de massa van het grote geheel valt. Met desastreuze gevolgen, want dan blijken onze zo mooi gebouwde werelden reuzen op lemen voeten die zich niet zomaar laten veranderen.
Laten we de aarde weer op 1 zetten, en voorkomen dat echte mensen knel raken in de anonimiteit van de wereld!
Groet, Leike
Door: Leike van Oss
Veranderkundigen Leike van Oss en Jaap van ’t Hek schreven samen veel boeken over verandermanagement en veranderkunde, zoals Onmacht,en Onderweg . Daarnaast schrijven ze elkaar brieven. Hun nieuwste boek heet Wederopbouw.
