Recensie Werkvonken naar wakkere gemeenschappen – ‘Inspirerend boek, vol voorbeelden’

Er moest een dorpsplan komen, vond de gemeente. En dat moesten de bewoners zelf opstellen. Dus we gingen aan de slag, vertegenwoordigers van wijkcommissies, met de buurtregisseur.

Na vele vergaderingen, enquêtes en bijeenkomsten produceerden wij het gevraagde plan. Dat vervolgens eerst op politieke weerstand stuitte en vervolgens geruisloos in de onderste lade verdween… Zo moet het dus niet meer, vinden veel overheden. Ze gaan opgavegericht werken, luisteren en aansluiten bij waar behoefte aan is. Maar hoe doe je dat eigenlijk? Organisatieadviseur Frans Verhaaren en provincie-directeur Jan van Ginkel schreven een boek vol inspiratie: Werkvonken naar wakkere gemeenschappen.

Van A naar B?

Werkvonken naar wakkere gemeenschappen is het vervolg op het boek Werken aan de wakkere stad, dat op de shortlist stond voor de verkiezing van het Managementboek van het Jaar in 2016. Hierin schreven Verhaaren en Van Ginkel al over de veranderende rol van de overheid in de samenleving. Met hun nieuwe boek willen ze antwoord geven op de vraag: ‘hoe dan?’ Dat doen zij in, zoals ze het zelf noemen, 50 algoritmen voor meervoudigheid. Dat zijn geen algoritmen die precies vastleggen welke stappen op elkaar volgen. Als A, dan B, enzovoort. Integendeel, de belangrijkste lijn van het boek is dat dat juist niet – of niet meer – werkt. De ambtelijke en politieke werkelijkheid loopt niet in de pas met de buitenwereld. Beleid bedenken, vaststellen, uitvoeren en daarna eventueel waar nodig bijstellen past niet bij de snelheid en de behoeften van de samenleving. Zeker niet als alles vanachter de tekentafel gebeurt. Algoritmes zijn in dit boek vooral voorbeelden van handelingsperspectieven.

Postmoderne professionals

De auteurs constateren dat verandering in de relatie tussen overheid en burgers hard nodig is gezien de ingewikkelde maatschappelijke opgaven op het gebied van onder andere zorg, onderwijs en het klimaat. ‘Die problemen zullen niet worden opgelost door wereldleiders, maar door een mentaliteitsverandering bij onszelf: van passieve eenzame consumenten naar actieve, verbonden burgers’, stellen zij. Maar wat is dan nog de taak van de overheid? Die verandert steeds meer van sturen naar faciliteren. De auteurs reflecteren hierop aan de hand van cases uit de praktijk, over onder andere een buurtwinkel, de ontwikkeling van een wijk en sociaal makelaars. Het werk van de overheid vraagt om ‘postmoderne professionals’. Die niet werken met vaste stappenplannen, maar die ‘intelligent doormodderen’, aansluiten bij wat er gaande is, het lef hebben om los te laten en ‘daadkrachtig op hun handen zitten’. Die meer luisteren naar Kairos dan naar Chronos: van geplande activiteiten naar actie op precies het goede moment. Dit alles vraagt ook een nieuwe rol van de politiek: durven gemeenteraden ook los te laten? Ook niet gemakkelijk, zeker niet aangezien de volksvertegenwoordiging in ons bestel het laatste woord heeft en er natuurlijk niet voor niets verkiezingsprogramma’s zijn.

Ongrijpbaar als de werkelijkheid

Werkvonken naar wakkere gemeenschappen is een inspirerend boek, vol voorbeelden, bevlogen beschouwingen en bloemrijke titels en teksten. ‘Bewegen in generatief bewustzijn’, ‘schakelen in meervoudigheid’, ’persisteren op de Plek der Moeite’ en ‘energetische responsiviteit’, om maar een paar voorbeelden te noemen. Het maakt het tot een fascinerend en een tikkie ongrijpbaar boek. Maar dat zou maar precies de bedoeling geweest kunnen zijn van de auteurs. Als Werkvonken naar wakkere gemeenschappen iets glashelder maakt, is het dat de werkelijkheid tenslotte ook best ongrijpbaar is. Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur: www.publice.nl