Een quote van Harriet Tubman, Amerikaans voorvechter van de afschaffing van de slavernij: ‘als ik meer slaven ervan had kunnen overtuigen dat ze slaaf waren, had ik er meer kunnen redden.’
Martin van Staveren heeft ook een missie: de afschaffing van het conventionele risicomanagement. Het is zijn missie om, door mensen anders te leren omgaan met risico’s, hen binnen én buiten organisaties gelukkiger te maken. ‘We kunnen gelukkiger worden door onnodige risico’s tijdig in beeld te hebben en te beheersen. Tegelijkertijd is het nodig onvermijdelijke risico’s onverschrokken te nemen. We moeten vooral leren onderscheid te maken tussen onnodige risico’s en onvermijdelijke risico’s. Op deze manier kunnen we, met elkaar, doelen realiseren, in de meest brede betekenis.’ Om dit te bereiken is risicoleiderschap essentieel. Niet alleen voor formele leidinggevenden, maar voor vrijwel iedereen, in vrijwel elke organisatie, aldus Martin van Staveren in zijn nieuwe boek Risicoleiderschap.Onzekerheid als zekerheid
Risico’s zijn bekende en mogelijke obstakels, waarvan we alleen nog niet weten of ze ook optreden. Die onzekerheid binnen en buiten organisaties is, zo stelt hij, de enige nieuwe zekerheid in de VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity) wereld van vandaag. En de functie van conventionele risicomanager blijkt daar niet geschikt voor te zijn. Daarover is hij heel stellig. In dit boek presenteert hij een alternatief vanuit een nieuwe rol: die van risicoleider. Het nieuwe leiderschap dat hierbij hoort vraagt om nieuwe vaardigheden, zoals bewustzijn van je mindset én het gedrag dat daaruit voortkomt. Dat vraagt om een wezenlijk andere benadering. Aan de andere kant benadrukt hij ook de overeenkomsten met het traditionele risicomanagement. Risicomanagement bestaat uit zes opeenvolgende stappen. Het gaat om (1) doelen bepalen, (2) risico’s identificeren, (3) risico’s classificeren, (4) omgaan met risico’s, (5) evalueren of eventuele maatregelen werken en (6) risicorapportage en -communicatie. Het risicogestuurd werken van Van Staveren gaat uit van exact dezelfde zes stappen. Toch is er, schrijft hij, één essentieel verschil: het gangbare en veelal instrumentele risicomanagement staat naast de dagelijkse management- en werkprocessen, terwijl risicogestuurd werken volledig is ingebed in de dagelijkse processen. Die werkprocessen ziet hij breed: ze variëren van strategische besluitvorming, via allerlei bedrijfsactiviteiten tot administratieve processen. Een risicoleider werkt risicogestuurd, heeft waardevolle doelen als focus, subjectiveert, kwalificeert en gaat om met risico’s, benut daarvoor bestaande processen en is als zodanig een rolmodel.Risicogestuurd werken
Het gangbare, conventionele risicomanagement legt de nadruk op systemen, planning, controle, beheersbaarheid en daarmee maakbaarheid. Risicogestuurd werken legt juist meer nadruk op mens, cultuur, flexibiliteit, leren, aanpassingsvermogen en de realiteit van beperkte maakbaarheid van organisaties. Juist als je de onzekerheden die je onderweg tegenkomt (beter) leert hanteren, kun je sneller en goedkoper je organisatiedoelen en persoonlijke werkdoelen realiseren. Dit in plaats van verzet ertegen, of ontkenning ervan. Door de zes stappen voor risicosturing zo vorm te geven dat ze naadloos aansluiten op de bestaande werkwijze in een organisatie, kan bewust worden gekozen wat per gekozen doel aan onzekerheid acceptabel is, en wat niet. Alleen aan onacceptabele onzekerheid hoeft dan wat te worden gedaan. Waar het vooral om gaat is dat je met behulp van zijn aanpak structuur aanbrengt in het mengsel van rationele, emotionele of organisatiepolitieke overwegingen, om zo de portie willekeur proberen te beperken. Risicosturing is in feite een manier om de bestanddelen van dat mengsel (enigszins) te scheiden, of op z’n minst te onderkennen. Om op basis daarvan bewuste en onderbouwde keuzes te maken over wat te doen, of niet te doen. Van Staveren illustreert hoe de door hem bepleitte nieuwe benadering past binnen dé wereldwijd ontwikkelde en toegepaste standaarden voor risicomanagement, ISO 31000 uit 2018 en COSO ERM uit 2017. Die gebaseerd zijn op principes en nadrukkelijk niet op regels. Dit geeft de vrijheid om die principes zelf op een passende wijze in te vullen.Hoe ziet deze nieuwe filosofie, nieuwe benadering er nu uit?
Van Staveren beschrijft 20 vaardigheden die de kern vormen van dit boek. Met behulp van onderbouwende literatuur en eigen praktijkvoorbeelden neemt hij de lezer mee in deze vaardigheden die hij onder de vier overkoepelende leiderschapsvaardigheden doelgerichtheid, diversiteit, durven en doen gerubriceerd heeft. Van Staveren raadt de lezer aan per keer slechts enkele vaardigheden door te nemen en toe te passen, omdat hij zich realiseert dat het behapbaar moet blijven. Dat is een goed advies, want het is veel! Daarom is het ook goed dat hij veel overzichten maakt en steeds de essentie blijft benadrukken: de mens staat centraal, doelen vormen het uitgangspunt en de manier waarop je de risico’s rond die doelen in kaart brengt, hangt af van je percepties. Het gaat er om die verschillen in percepties bespreekbaar te maken. Juist het bespreken van deze verschillen kan leiden tot nieuwe inzichten en betere besluiten over de omgang met risico’s. Om deze gesprekken op een goede manier te voeren, is het nodig een sociaal veilige omgeving te creëren en ook aan de vaardigheden die daarvoor nodig zijn, besteedt hij aandacht. Hij benadrukt daarbij dat het voor een risicoleider belangrijk is jezelf en je eigen risicobereidheid te kennen.
En daar zit voor mij de crux van het boek. Want daarvoor moet je weten hoe je in het leven staat! Energie stoppen in het bewustworden van je eigen overtuigingen en gedrag en het daar met elkaar over hebben, is (nog) niet de prioriteit van huidige (risico)managers, is mijn ervaring. Wat zeker niet wegneemt dat ik enthousiast ben over deze benadering en praktische handleiding om de omslag van ‘spreadsheet’ risicomanagement naar die van risicosturing te maken. Van Staveren kan met deze onzekerheid leven en doet zijn best zijn ‘slaven’ te overtuigen, hij gaat ervoor!
Pauline Voortman is bedrijfskundige en werkzaam als trainer en adviseur. Zij combineert dit met onderzoek en richt zich op vraagstukken rond organisatie-ontwikkeling. Zij heeft zich gespecialiseerd in het thema vertrouwen in organisaties. Ze is verbonden aan TrustWorks.
