De titel Psychologie van Veranderen is niet toevallig gekozen. Veranderen begint namelijk niet bij structuren of strategische plannen, maar bij mensen. Bij wat zij zien, voelen, verwachten en hoe zij betekenis geven aan wat er om hen heen gebeurt. Wie wil begrijpen waarom veranderingen in organisaties soms wél en soms niet lukken, moet oog hebben voor het gedrag van mensen – en wat dat gedrag aanstuurt. Dat is precies waar dit boek over gaat.
Veranderen is mensenwerk
In veel organisaties wordt verandering nog steeds benaderd als een technische klus: een stappenplan, een nieuwe structuur, een heldere deadline. Maar mensen veranderen niet op basis van spreadsheets of schema’s. Verandering raakt aan hun gevoel, aan hoe zij de wereld zien, aan hun geschiedenis en relaties. Daarom kiest dit boek voor een psychologische bril: het gaat om hoe mensen veranderingen waarnemen, er betekenis aan geven, en er samen over in gesprek gaan.
Veranderen is dus niet alleen een individueel proces, maar vooral ook een sociaal proces. Oftewel: het gebeurt in de interactie tussen mensen. Veranderingen vinden gesprek voor gesprek plaats. Daarom ligt in Psychologie van Veranderen de nadruk op wat er tussen mensen gebeurt. Hoe we samen betekenis geven, hoe we omgaan met verschillen, en hoe we vanuit die gesprekken tot gedeelde inzichten en tot verandering komen.
Waarom is dat belangrijk?
Een verandering is pas geslaagd als niet alleen de doelen worden behaald, maar ook als mensen het proces en de uitkomsten als positief en zinvol ervaren. Dat vraagt om een aanpak die niet over mensen heen gaat, maar die hen actief betrekt. Een aanpak die aansluit bij hun werkelijkheid en die hen uitnodigt om actieve deelnemer te worden in het veranderproces. Dat noemen de auteurs sociaal-adaptief veranderen. Geen blauwdruk of vaste volgorde, maar een proces waarin ruimte is voor reflectie, dialoog en gezamenlijk betekenis geven. Want mensen zijn geen uitvoerders van een plan, maar mede-makers van verandering.
De assumptieve wereld
Een centraal begrip in het boek is de ‘assumptieve wereld’: het geheel aan overtuigingen, aannames en ervaringen dat ons gedrag stuurt. We nemen de wereld waar door onze eigen bril. We zien de wereld niet zoals hij is, maar zoals wij zijn. Wat logisch of vanzelfsprekend lijkt, is dat voor een ander misschien helemaal niet. Onze assumpties werken als een innerlijk kompas, maar zijn vaak onbewust. Juist daarom is reflectie zo belangrijk: pas als we zicht krijgen op onze aannames, ontstaat er ruimte om anders te kijken, anders te denken, en dus ook anders te handelen.
Veranderen begint dan ook bij jezelf – niet als individueel project, maar als relationeel proces. Door te verbinden en in gesprek te gaan met anderen, spiegelen we onze aannames en ontdekken we nieuwe perspectieven. Dat vraagt om openheid, nieuwsgierigheid en de moed om vragen te stellen waar we het antwoord misschien nog niet op weten.
Betekenis maken doen we samen
Verandering krijgt pas betekenis in relatie tot anderen. Wat voor de een vanzelfsprekend of wenselijk is, kan voor een ander bedreigend of verwarrend zijn. Zeker in organisaties, waar verschillende perspectieven, belangen en ervaringen samenkomen, is dat een belangrijke realiteit. Daarom pleiten de auteurs voor het ‘gemeenschappelijk maken van betekenis’. Niet door iedereen op één lijn te dwingen, maar door ruimte te creëren om verschillende werkelijkheden te onderzoeken. In plaats van mensen mee te nemen in een vooraf bepaald verhaal, gaat het erom samen een verhaal te maken waarin zoveel mogelijk mensen zich kunnen herkennen. Dat vraagt om tijd, om gesprekken, en om het erkennen van verschillen. Maar het levert ook iets waardevols op: een gedeeld begrip van wat er speelt, waarom dat belangrijk is, en wat er dan nodig is. Vanuit dat gedeelde begrip ontstaat de energie en bereidheid om in beweging te komen.
Praktisch en toepasbaar
Psychologie van Veranderen is geen theoretisch boek. Het biedt juist veel praktische handvatten: van het herkennen van patronen in gedrag en communicatie, tot het voeren van betekenisvolle dialogen. Het boek helpt je om te reflecteren op je eigen rol in veranderprocessen en biedt taal om samen met anderen te verkennen wat er echt toe doet.
Een belangrijk uitgangspunt is dat veranderen niet begint bij oplossingen, maar bij het verhelderen van het vraagstuk. Wat speelt er écht? Wat staat er op het spel? En voor wie? Door eerst te begrijpen waar het over gaat, ontstaat ruimte voor nieuwe oplossingen die passen bij de mensen en de context.
Meer impact en productief tegenspel
Veranderen met oog voor de psychologische kant is niet alleen menselijker, maar ook effectiever. Mensen voelen zich serieuzer genomen als ze kunnen meedenken, als hun zorgen worden gehoord en als ze invloed hebben op het proces. Dat vergroot het draagvlak, vermindert verwarring, blokkerende onzekerheid en verhoogt de kans dat veranderingen duurzaam zijn. Dat betekent niet dat alles traag of vrijblijvend moet zijn. Integendeel: sociaal-adaptief veranderen vraagt om scherpe keuzes, heldere procesinrichting en aandacht voor kwaliteit van interactie. Maar wel met het besef dat mensen pas echt in beweging komen als ze zich kunnen herkennen in het waarom en het hoe van de verandering. En dat kan met productief tegenspel.
Tot slot
Verandering is geen kwestie van mensen overtuigen of meenemen, maar van ruimte maken voor dialoog, reflectie en gezamenlijk betekenis geven. Psychologie van Veranderen nodigt je uit om verandering niet te zien als een project dat je managet, maar als een sociaal proces waarin je samen met anderen bouwt aan iets nieuws. Of je nu leidinggevende bent, adviseur, teamlid of veranderaar: dit boek biedt je inzichten én praktische handvatten om verandering betekenisvoller en effectiever te maken. Door te kijken naar wat er écht speelt in en tussen mensen, krijg je een completer beeld van wat nodig is om duurzaam te veranderen.
Door: Antonie van Nistelrooij, Marcel Kuhlmann
Over de auteurs
Antonie van Nistelrooij is bedrijfskundige, psycholoog en universitair docent ‘Organisatieverandering en -ontwikkeling’ aan de Faculteit der Sociale- en Geesteswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam en kerndocent aan de MBA opleiding van TSM.
Marcel Kuhlmann is psycholoog en consultant bij Kessels & Smit, The Learning Company, en richt zich op leiderschapsontwikkeling en organisatieverandering. Beide auteurs verzorgen trainingen en seminars en zijn auteurs van diverse boeken, waaronder Imperfecte adviseur.
