In de afgelopen veertig jaar is de productiviteit in de sector Verpleging, Verzorging en Thuiszorg (VVT) gedaald.
Vooral in de periode na 1997 is sprake geweest van een forse daling. Deze daling betekent niet dat zorgmedewerkers minder hard zijn gaan werken, maar hangt mogelijk samen met de stijgende zorgzwaarte. Tegenover deze productiviteitsdaling staat wel een toenemende kwaliteit van zorg. Dit blijkt uit het pas gepubliceerde rapport 'Productiviteitstrends in de sector verpleging, verzorging en thuiszorg'.Het Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studies van de TU Delft heeft de ontwikkeling van de productiviteit in de VVT-sector in de periode 1972-2010 in kaart gebracht. Daaruit blijkt dat tot 1997 de productiviteit licht is gedaald (gemiddeld met 0,6% per jaar) en vanaf 1997 sterk is gedaald (gemiddeld met 2% per jaar). Veranderingen in de bekostiging van de instellingen en veranderingen binnen de AWBZ hebben niet geleid tot productiviteitsgroei. De vraag is dan ook of er instrumenten zijn om de productiviteit te verhogen. Verder blijkt dat in de loop der tijd de sector steeds arbeidsintensiever is geworden. Als deze trend zich doorzet dan zullen de verwachte arbeidsmarktekorten verder toenemen.
Uitdijende sector
Het blijkt dat de geleverde verpleeghuiszorg meer dan verdubbeld is. De vraag naar thuiszorg neemt aanvankelijk af tot het begin van de jaren negentig, maar laat vervolgens meer dan een verdubbeling zien. Alleen de zorg in een verzorgingshuis is met een kwart afgenomen. Mensen worden zo lang mogelijk in een thuissituatie verzorgd totdat zij dusdanig intensieve hulp nodig hebben dat zij in een verpleeghuis worden opgenomen. Hierdoor is de zorgzwaarte van mensen met verpleeghuiszorg in de loop der jaren steeds verder toegenomen, en is ook de inzet van middelen sterk gegroeid. De personele kosten groeien met gemiddeld 6,6% per jaar, de materiaalkosten met 5,8% per jaar en de kapitaalkosten met gemiddeld 6,3% per jaar.
Beleidsontwikkelingen
De overheid heeft in de hele periode het langer zelfstandig thuis wonen gestimuleerd. Dit heeft geleid tot een afname van de vraag naar zorg in verzorgingshuizen en een toename van zorg in de verpleeghuizen en thuiszorg. Een gevolg daarvan is de toegenomen zorgzwaarte in de verpleeghuizen. Daarnaast heeft de overheid diverse sturingsinstrumenten toegepast op de VVT-sector. De belangrijkste sturingsinstrumenten zijn de bekostiging van de instellingen, de uniformering van aanspraken op zorg onder de AWBZ en de invoering van kwaliteitsbeleid. Hierbij werd steeds een evenwicht gezocht tussen kostenbeheersing enerzijds en kwaliteit en toegankelijkheid van zorg anderzijds.
Afnemende productiviteit, toenemende vraag naar personeel
Ofschoon er geen eenduidige conclusie getrokken kan worden over welke beleidsmaatregel welk effect heeft veroorzaakt, zien we wel een daling van de productiviteit. De productiviteit is in de periode 1972-1996 gedaald met ongeveer 0,6% per jaar. Vanaf 1997 is de productiviteitsdaling ongeveer 2% per jaar. Er is geen effect gevonden van de verandering van bekostiging van de instellingen in 2003. De sterke daling van de productiviteit valt in de periode waarin veel veranderingen in de AWBZ hebben plaatsgevonden en waarin ook meer kwaliteitsbeleid is gevoerd. Opvallend is de relatieve toename van de inzet van personeel in de hele periode ten koste van materiaal en kapitaal. Dit duidt erop dat de sector steeds arbeidsintensiever wordt. De aard van de dienstverlening leent zich misschien niet voor vervanging van personeel door materiaal en kapitaal. De verwachte arbeidsmarktknelpunten zullen hierdoor verder toenemen.
Ontwikkeling van kosten meten en beheersen
Het realiseren van productiviteitsgroei lijkt in deze sector dus een moeilijke opgave. Kostenbeheersing moet daarom voor een belangrijk deel worden gezocht in de beperking of verschuiving van de zorgvraag, of het niet verder laten toenemen van de kwaliteit. Systematische bedrijfsvergelijkingen van alle VVT-instellingen kunnen wellicht aanwijzingen geven voor het effect van innovatiebeleid, inkoopbeleid, personeelsbeleid en managementstructuur op de productiviteit van instellingen. Dergelijke bedrijfsvergelijkingen kunnen een dieper inzicht verschaffen in onderliggende oorzaken van productiviteitsdaling en de basis vormen voor beleid.
De studie is een onderdeel van het door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gesubsidieerde programma voor onderzoek en kennisdeling over sturing, innovaties en productiviteit in de publieke sector.
Meer informatie
Dumaij, A.C.M. (2011), Productiviteitstrends in de sector verpleging, verzorging en thuiszorg: Een empirisch onderzoek naar het effect van regulering op de productiviteitsontwikkeling tussen 1972 en 2010. Delft: IPSE Studies.
Tips
Boek: Process Mapping. Een praktische methodiek voor een heldere kijk op businessprocessen.
Meer over ondernemen in de zorg: Zorgmarkt.
