Niets mis met je uiterste best doen en het beste van jezelf geven natuurlijk. Maar dat is iets anders dan perfectionisme. Perfectionisme is een combinatie van streven naar een onhaalbaar perfect ideaal en je bovendien zorgen maken over de consequenties van het niet bereiken daarvan. Perfectionisme is een aangeleerd reactiepatroon met veel schadelijke effecten. In dit artikel lees je meer over de gevolgen van perfectionisme op je werk.
Positieve effecten
Het is natuurlijk niet voor niets dat veel mensen perfectionisme als een goede eigenschap zien. Ergens is er dus vast wel een positief effect te vinden van dat eindeloze streven naar onhaalbare ideaalbeelden. De winst van perfectionisme zit ’m vooral in wat er bereikt kan worden als iemand ambitieus is en is gericht op hoog resultaat. Het leidt tot meer uithoudingsvermogen, het bereiken van doelen en tot positieve emoties, áls tenminste dat gewenste resultaat wordt bereikt. Er is echter wel een belangrijke nuance. De positieve effecten die in onderzoeken worden gevonden hebben zonder uitzondering alleen betrekking op het element van perfectionisme waarbij het gaat om het stellen van (onhaalbare) doelen. De zorgen die er bij horen leiden niet tot positieve effecten. En perfectionisme is per definitie een combinatie van beide factoren. Het is dus niet zozeer dat sommige perfectionisten deze positieve effecten laten zien, maar dat sommige gedragingen van perfectionisten relaties met deze positieve uitkomsten hebben. Helaas betalen de perfectionisten een hoge prijs.
Hoge prijs voor perfectionisme op het werk
Er zijn twee belangrijke negatieve gevolgen van perfectionisme. De eerste is de schadelijke invloed op de fysieke en mentale gezondheid. De tweede is het negatieve effect op de kwaliteit van de sociale relaties met andere mensen om hen heen. De relatie tussen perfectionisme en deze gezondheidsklachten hebben voor een belangrijk deel met chronische stress te maken. Fysieke klachten waar perfectionisten last van hebben, zijn onder meer migraine, chronische pijn en zelfs astma. Verder vonden onderzoekers relaties tussen perfectionisme en slaperigheid overdag, hoofdpijn, spanning en vergeetachtigheid. En in een langlopend onderzoek bleek dat mensen met een hoge score op perfectionisme zelfs meer dan vijftig procent hogere kans hadden op vroegtijdig overlijden
Naast deze gevolgen voor de fysieke gezondheid heeft perfectionisme ook veel negatieve consequenties voor de mentale gezondheid. Onderzoek naar perfectionisme onder docenten toonde een relatie met burn-out aan. De continue druk om perfect te zijn en te voldoen aan onrealistisch hoge eisen leidt tot emotionele en fysieke uitputting, een elementair kenmerk van burn-out. Perfectionisten leiden bovendien vaak aan een gevoel van hopeloosheid. De intense ervaring van onvermogen om iets te doen aan de constante stress valt hen zwaar. Deze hopeloosheid heeft directe, negatieve effecten op de gezondheid, zowel fysiek als mentaal. Andere gevolgen voor de psychische gezondheid zijn gevoelens van schaamte, de overtuiging tekort te schieten en niet te voldoen. Deze emoties hebben een negatief effect op de mentale gezondheid en kunnen leiden tot depressie, eetstoornissen en zelfs suïcide.
Naast deze gevolgen van perfectionisme voor de mentale en fysieke gezondheid, heeft perfectionisme ook een negatief effect op de kwaliteit van sociale relaties. Perfectionisme leidt vaak tot een gebrek aan verbinding met de mensen om hen heen. Perfectionisten voelen zich tekortschieten in de ogen van anderen en ervaren weinig sociale steun. Ook gaan eenzaamheid, conflicten en relatieproblemen vaak gepaard met perfectionisme.
Los van de relatie tussen perfectionisme met (gebrek aan) gezondheid en de aangetoonde effecten op burn-out, stress en verzuim, is er specifiek bewijs dat aangeeft dat perfectionisme in het werk negatieve consequenties heeft. Perfectionisme leidt tot minder efficiency en een lagere onzekerheidstolerantie. Als het gaat om efficiency (een goede balans tussen inzet van middelen en bereikt resultaat) laat perfectionisme een slecht resultaat zien. Bij het streven naar perfectie zijn onevenredig veel middelen in termen van tijd, geld en aandacht nodig. De economische ‘Wet van de Afnemende Meeropbrengst’ is hier zeker van toepassing. Die zegt dat na het bereiken van een optimum de investering van een extra euro of extra tijd niet leidt tot een evenredige stijging van de kwaliteit van het resultaat.
Nog een negatief effect
Een ander negatief effect van perfectionisme op de efficiency is procrastinatie: het uitstelgedrag waar veel perfectionisten last van hebben, waardoor ze te laat (of soms helemaal niet) starten met hun werk. En ook zijn perfectionisten overmatig kritisch op het eigen werk of het werk van anderen. En ten slotte hebben ze moeite met prioriteiten stellen.
De focus op perfectie leidt tot een overmatige gerichtheid op onzekerheid en onzekerheidsreductie en een fixatie op de mogelijkheid dat er fouten worden gemaakt. De cognitieve vermogens van perfectionisten worden vooral ingezet voor de preventie van verandering, het piekeren over mogelijke tegenslag en mislukkingen. Er rest dan weinig breincapaciteit voor het nadenken over creatieve oplossingen en innovaties, met een negatief effect op het probleemoplossend vermogen tot gevolg. Ook laten perfectionisten soms mogelijkheden en kansen liggen, uit angst dat ze niet zullen slagen. Het werk dat perfectionisten doen wordt door hen keer op keer gecheckt en gecontroleerd, ook als dat niet meer nodig is en weinig meer toevoegt. Uit onderzoek blijkt verder dat perfectionisten soms lastig zijn om mee en voor te werken. Voor een goede onderlinge samenwerking in een team is perfectionisme dus niet echt een aanbeveling.
Beter worden dan ooit
Als we de balans opmaken, dan mogen we wel concluderen dat perfectionisme meer kost dan het opbrengt, zowel voor het individu als voor teams en organisaties. De focus op een onhaalbaar ideaal en foutloos resultaat brengt flinke kosten met zich mee. De prijs die daarvoor wordt betaald door perfectionisten, hun sociale omgeving én hun werkgevers is hoog en het resultaat beperkt. Bedrijfseconomisch beschouwd is perfectionisme dus geen winstgevende strategie. Voor individuen is perfectionisme zeker ook geen garantie op succes of een weg naar geluk. Om beter te worden dan ooit is het loslaten van perfectionisme dus een belangrijke eerste stap.
In het tweede deel van De Perfectieparadox lees je meer over het loslaten van perfectionisme. Voor herstellend perfectionisten, hun leidinggevenden en teams én voor organisatieprofessionals die bij willen dragen aan organisaties waar perfectionisme niet wordt gestimuleerd.
Door: Marjon Bohré
Marjon Bohré is bedrijfskundige en organisatiepsycholoog en werkt met leiders aan menselijkheid in organisaties. Ze ondersteunt hen in hun persoonlijke ontwikkeling opdat ze een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan organisaties én de wereld om hen heen. Ze is auteur van het boek De Perfectieparadox.
