Het Panopticon is het symbool voor een overheid die digitalisering inzet als controlemiddel over de gedragingen van de burger. Daarmee vervangt het Panopticon het oude beeld van de totalitaire bestuurder Big Brother uit George Orwells roman '1984'. Twee weken geleden werd in het hele land op veertig vo-scholen de film 'Panopticon' afgespeeld. De film is te bekijken op Panopticon.nl, gemaakt door Peter Vlemmix.
De film gaat over de toenemende digitalisering van de samenleving. Er worden door onderzoeksjournalisten kanttekeningen geplaatst bij de digitalisering. Is de privacy niet in het geding?
Zo wordt in de film een geval van identiteitsfraude geanalyseerd. Een van de motieven van het bestuur om identiteitscontrole te digitaliseren is het investeren in veiligheid. Maar het veiligheidsgevoel van de burger is niet beduidend toegenomen door de invoering van maatregelen als veiligheiscamera's, sensoren, vingerafdrukken, gezichtsscans en irisscans. Wel worden er miljarden in de digitalisering van de veiligheid gestoken. En daarmee worden burgerrechten geschonden. In de film is te zien hoe passagiers van de Rotterdamse metro worden gefilmd en hoe er geluidsopnames van hun gesprekken worden gemaakt, zonder dat passagiers hiervan op de hoogte zijn. Ook in andere openbare ruimten worden burgers gefilmd zonder het te weten. Ook andere data worden bewaard, de data kunnen worden gebruikt voor het maken van risicoprofielen. De ondervraagde burgers in de film stellen dat ze geen moeite hebben met een toenemende digitalisering van de veiligheid en een toenemende overheidscontrole, want, zo stellen ze: 'ik heb niets te verbergen'.
Onderzoeksjournalisten waarschuwen voor het misbruik van de gegevens. Risicoprofielen gebruiken en burgers monitoren, zodat ze bekend zijn als een misdrijf wordt gepleegd, is het thema van een, al weer bijna tien jaar oude film, geregisseerd door Steven Spielberg, getiteld 'Minority Report'. Identiteitsfraude komt voor in een nog oudere film uit 1995 van regisseur Irwin Winkler. Door de waargebeurde Nederlandse identiteitsfraude belandt het betreffende gezin in de goot. In zo'n geval is het heel moeilijk om autoriteiten te overtuigen van goede bedoelingen en je identificaties zijn ineens waardeloos.
Het is goed om leerlingen te laten nadenken over de risico's van de digitalisering van de veiligheid en identiteitscontrole zonder de digitalisering overboord te zetten. En niet alleen leerlingen/jongeren kunnen iets van deze film leren! Ook zeer leerzaam voor volwassenen, nu er zo veel discussies over veiligheid op straat en in openbare ruimten worden gevoerd.
Carolien Kok is docent Informatiekunde aan het Kennemer College Beverwijk en mediacoach. Ze publiceerde onlangs het boek ' Efficiënt werken met gratis webtools'. Meer informatie over haar: ga naar haar site.
