Het is vreemd dat organisaties en de kennis die we erover hebben zo’n kleine rol spelen in het maatschappelijk debat. Alsof organisaties entiteiten zijn die los staan van het maatschappelijk weefsel waar ze onderdeel van zijn, en organisatiekundige kennis iets is wat je alleen benut binnen organisaties. Onze beroepsgroep, organisatie- en veranderkundigen, maken zelden deel uit van het maatschappelijk debat. Terwijl organisaties, als hub in het maatschappelijke weefsel, geraakt worden door en een rol spelen in de grote vraagstukken van deze tijd en kennis over organiseren en veranderen enorm kan helpen om maatschappelijke dynamieken beter te begrijpen.
Vaker samenwerking in publieke domein
Organisaties werken – zeker in het publieke domein – steeds vaker samen. Ad hoc, in allianties, ketens, partnerschappen en dergelijke. Zij werken altijd in de context van hun omgeving: partners, klanten, leveranciers, de wetgeving, de rentestand, de arbeidsmarkt, noem maar op. Die context, de samenleving, de maatschappij is evenzeer georganiseerd. In belangrijke mate met vergelijkbare of identieke mechanismen als markt, publieke opinie, reputatie, schaarse middelen en dergelijke. Ook de maatschappij is een organisatie. We besturen het land met behulp van organisaties. We organiseren en veranderen niet alleen in organisaties, maar ook altijd in de maatschappij. Vanuit ons vakgebied kunnen we daarom een licht laten schijnen op maatschappelijke verschijnselen.
Toch zie je zelden een lid van onze beroepsgroep in een talkshow, met een stuk in de krant of meer in het algemeen als actief in het publieke debat. Daar zijn een paar redenen voor. Een heeft te maken met de beroepscode: je werkt voor een opdrachtgever, mag meekijken met ingewikkelde vraagstukken, krijgt in vertrouwen specifieke kennis over die organisatie. Dat schept de verplichting om geen informatie te geven aan derden over wat je tegenkomt. Een andere reden heeft te maken met het imago van de beroepsgroep. We worden vaak gezien als snelle jongens en meisjes, die veel geld verdienen met vrijblijvende adviezen. Dat wordt nog eens gekleurd door grote consultancy- en accountantskantoren waarvan de institutionele belangen vaak groot zijn. Hun reputatie is verbonden met blauwe pakken, geld verdienen en een gebrek aan moraal. Doe er nog een scheut Japke-D-Bouma bij met melige goedkope meningen en platitudes en je snapt waarom de groep niet populair is. De derde reden is misschien dat organisaties als losse entiteiten worden gezien. Niet als hubs en subs van de grotere maatschappelijke context. Terwijl, als je zo kijkt, ziet hoe de maatschappij zich weerspiegelt in organisaties, en hoe organisaties als – relatief rustige – hubs een belangrijke rol spelen in maatschappelijke vraagstukken en de dynamiek die we daarbinnen zien.
Belangrijke tussenlaag wordt overgeslagen
Als er iets speelt in een maatschappelijke of publieke organisaties, zien we andere vakgebieden wel aan het woord komen. Juristen, als het gaat om misstanden of het ondergraven van ons rechtssysteem. Economen, want dat organisaties economische entiteiten zijn staat buiten kijf. Als het met mensen te maken heeft, zijn het vaak psychologen, in heel veel soorten, van neuro, tot bio, van therapeuten tot andere deskundigen op het gebied van het individu. Allemaal slaan ze die belangrijke tussenlaag over: hoe hebben we ons georganiseerd? Juist dat vermogen tot organiseren stelt ons in staat om heel ingewikkelde sociale structuren en instituties te bouwen, om samen te leven in grotere groepen dan je als individu kunt overzien. Juist organiseren maakt ons een samenhangende maatschappij. En die kennis over hoe dat organiseren werkt, en hoe veranderen daarbinnen werkt, geeft een kijk op de vraagstukken van vandaag die maar zelden belicht wordt.
Maar organisaties bestaan niet uit losse individuen, maar uit mensen in interactie, in ambigue omstandigheden, met misbruik, verwaarlozing, of in situaties waarin ze ernstig overvraagd worden. Dat vraagt niet primair om kennis over individuen, maar om kennis over organisaties.
Rommelige onvolmaakte realiteit
Wij, en veel collega’s met ons, werken in en met organisaties, en zijn ervaren in hoe organisaties functioneren, wat ze uit het lood kan trekken en wat voor acties je in kunt zetten om de zaak beter te laten functioneren. We zijn actief in de rommelige en onvolmaakte realiteit van sociale processen, het menselijk tekort, toeval, ambities, macht en bedoelingen en hebben er kennis over. We hebben praktisch inzicht in hoe mensen individueel bijdragen, maar meer nog hoe dat in interactie gaat, binnen de dynamische systeemcontext. Een systeemcontext waarin mensen onderdeel zijn van organisaties en organisaties weer onderdeel zijn van de maatschappij.
We denken dat juist kennis over organiseren en veranderen relevant is voor het maatschappelijk debat, niet alleen als extra invalshoek om organisaties en wat daarbinnen gebeurt beter te begrijpen, maar ook om maatschappelijke dynamieken te kunnen duiden.
Hieronder een verwijzing van een blogje naar aanleiding van ongewenst gedrag bij de omroep en een over de kwestie Arib; een voorbeeld van wat onze blik kan toevoegen aan wat er al is.
Door: Jaap van ’t Hek
