‘Ook onze werkplek is vaak een gevangenis’

Joseph Oubelkas werd ten onrechte tot tien jaar celstraf veroordeeld en zat lang vast in een Marokkaanse gevangenis. Een leven vol ontberingen waar hij echter figuurlijk aan ontsnapte door een positieve mindset. ‘Onze werkomgeving is ook vaak een vorm van gevangenis’, stelt Oubelkas. ‘Met een manager als gevangenbewaarder en sleur als ritme.’ Lessen van een ex-gedetineerde voor managers over hoe zij kunnen voorkomen dat zij als bewakers de sleutels in handen hebben en hun medewerkers beperken in hun vrijheid. En ook hoe medewerkers kunnen ontsnappen aan het strakke kantoorregime.

Een zakentrip werd een hel voor de Brabantse IT-ondernemer Joseph Oubelkas. Op zakenreis in Marokko werd hij totaal ten onrechte opgepakt voor de smokkel van bijna 8.000 kilo drugs. Hij werd tot tien jaar celstraf veroordeeld. ‘Alsof ik in een film was beland’, zegt Joseph. Maar in plaats van af te zinken in de wereld van criminelen en moordenaars en zo ook zelf af te zakken tot het ‘niveau van een beest’, pakte Joseph het anders aan. Hij leerde de situatie aanvaarden, stelde doelen en ontving 400 brieven van zijn moeder, die later in boekvorm zijn uitgebracht. ‘Mijn eerste doel was heel klein’, vertelt Joseph. ‘Zorgen dat mijn gebit schoon bleef. Zo leerde ik te overleven.’ Hij bouwde dat leven in de gevangenis uit door gesprekken aan te knopen met medegedetineerden en bewakers, begon de Marokkaanse taal te leren en gaf Engelse les. ‘Wat ik in de gevangenis ervaren heb, is dat je situaties moet aanvaarden en er mee moet leren omgaan. Dan keek ik door de tralies naar de binnenplaats en zag ik mussen rondhippen. Die hadden niet eens het besef dat ze in een gevangenis zaten. Zo ben ik ook naar het leven gaan kijken. Accepteer de omgeving zoals-ie is. Als gevangene mag je niet meedoen. De bewaker heeft de sleutel en je hebt te luisteren. Maar door met die bewakers in gesprek te gaan, mocht ik beetje bij beetje wel weer meedoen. Lesgeven, in de winkel werken. Veel van die bewakers zijn nu nog vrienden van me omdat we door dialoog hebben leren omgaan met elkaar.’

Kantoorleven

Joseph maakt de vertaalslag van zijn leven naar ons dagelijks werkzame leven. Feitelijk leven ook veel mensen in een soort van gevangenis die we werkomgeving noemen. Met een manager als bewaker die de sleutel bezit, en betraliede ruimtes waar we feitelijk tussen acht en vijf uur niet uit mogen. Joseph: ‘Hoe komt het toch dat er veel uitgebluste mensen in organisaties werken? Waar is de blijdschap gebleven toen je werd aangenomen; dat je was uitverkoren uit veel andere sollicitanten? Maar eenmaal aan het werk wordt het vaak een sleur. De dromen waar mensen mee binnenkwamen, verdwijnen als sneeuw voor de zon. Veel politici komen ook met grote ambities binnen om vervolgens onder te gaan in een omgeving waar kennelijk niet aan te ontsnappen valt. Wat ik geleerd heb van mijn tijd in de gevangenis, is om toch je af te blijven vragen hoe je toegevoegde waarde kunt bieden. Hoe je mee kunt doen in een organisatie. Ik heb dat gedaan door in dialoog te gaan met mensen om me heen. Op je werk kun je dat ook doen. Ga in dialoog met collega’s en managers en probeer te achterhalen wat drijfveren en doelen zijn. Bij mij begon dat met mijn tanden te verzorgen. Zoek in je eigen omgeving ook iets kleins om je doel te bereiken en maak het van daaruit groter. Zo leer je wat echt meedoen is.’

Muren slechten

Joseph: ‘In de gevangenis kon ik nergens heen. Maar als ik me had laten leiden door die muren, was ik depressief geworden. Ik ontsnapte eraan door te kijken wat nog wel kon. Op kantoor zijn er ook vaak muren die worden opgeworpen door het systeem. Door te kijken wat wel kan, kun je ook systemen doorbreken. In tegenstelling tot een gevangenis kun je gelukkig zelf opstappen als een systeem je niet bevalt en ontslag nemen. Maar dat is rigoureus. Ik ben ervan overtuigd dat als je een systeem leert doorgronden en met mensen in gesprek gaat, nog altijd muren te slechten zijn.’ Het is volgens Joseph vooral investeren in relaties. ‘Ik sprak veel met medegedetineerden en bewakers en als ik zelf dan eens in zak en as zat, merkte ik dat die mensen mij er ook doorheen sleepten. Dat is in ons dagelijks leven feitelijk niet anders. Blijf knokken en geloven in de organisatie waarvoor je uiteindelijk ooit gekozen hebt. Die bewakers hadden er in de gevangenis ook niet voor gekozen om mij vast te houden. Soms hadden ze tranen in hun ogen vanwege het onrecht dat ze zagen. Managers hebben soms ook sleutels in handen waar ze niet op zitten te wachten. Zitten ook in een systeem. Misschien zouden managers en medewerkers eens 400 brieven aan elkaar moeten schrijven en uitbrengen in boekvorm.’

Ritme

Boeiende observatie is, dat Joseph in de gevangenis juist behoefte had aan ritme. Eten, werken, eten, werken…. ‘Als houvast. In organisaties willen mensen vaak juist ontsnappen aan die sleur. Antropologisch is dat best gek. Ik heb organisaties gezien die heel strak en hiërarchisch werden aangestuurd en waarin mensen nauwelijks konden ontsnappen. Maar ik heb ook organisaties gezien die zo vrij waren dat mensen weer een handboek wilden om met  vrijheid om te gaan. Het is een en-en-verhaal. Als manager, maar ook als gevangenbewaarder, moet je mensen ruimte geven, maar mensen moeten ook ruimte kunnen nemen. Het is eigenlijk mensen op een liefdevolle manier vasthouden….’

Meedoen in vrijheid….

Is meedoen in een gevangen situatie lastig, Joseph ervaarde dat meedoen na zijn gevangen tijd misschien nog wel lastiger was. ‘Je blijft – ook als je bent vrijgelaten – voor sommigen toch die vermeende crimineel. Je blijft een ex-gedetineerde. Je hebt een stempel. Ben je vrij, mag je nog niet zomaar meedoen. Ons systeem is erop gericht dat mensen hun rekeningen betalen. Doe je dat niet, mag je niet meedoen. En na mijn vrijlating had ik niks, en kon ik dus niet meedoen. Ik ben daar uiteindelijk aan ontsnapt door het systeem te leren snappen en ik er mee heb leren omgaan. Helaas komt het voor dat mensen in mijn geval zeggen “flikker op naar je eigen land kutmarokkaan”. Maar mijn advies: val niet in die slachtofferrol. Laat, ook niet door managers, je geluk bepalen. Bepaal zelf je geluk. Laat niet de muren bepalen wat je grenzen zijn, maar bepaal zelf je grenzen. En gun dat tijd. Te veel mensen zeggen: “ik wil het, en ik wil het nu”. Binnen de gevangenismuren werkte dat zeker niet.’

Ontsnappen

Joseph zal zijn levensverhaal delen op de bijeenkomst Inclusieve Organisaties op 11 september of tijdens het Jaarcongres Verandermanagement op 8 december. Ook daar zal hij de parallellen trekken tussen zijn leven tussen de tralies en het leven dat hij veel mensen ziet leiden tussen de tralies van de kantooromgeving. En vooral vertellen hoe je daar mee om kunt gaan en hoe je er uit kunt ontsnappen. Als medewerker, maar ook lessen voor managers hoe ze kunnen voorkomen dat zij als gevangenbewaarders de sleutels in handen hebben en hun mensen beperken in hun vrijheid. Door: Ronald Buitenhuis Foto: José Donatz Fotografie