Is het eerlijk dat iemand met rijke ouders betere kansen heeft dan iemand uit een lagere klasse? Of, is het rechtvaardig dat een vuilnisman minder verdient dan een bankier?
Thema: ongelijkheid
Tijdens de Maand van de Filosofie staat dit jaar het thema ongelijkheid centraal in lezingen en debatten in heel Nederland. Bedoeling is dat niet alleen wordt gekeken naar de economie, maar ook naar uitsluitingsmechanismen op sociaal, politiek en cultureel gebied.
Het Essay van de Maand ‘Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers’ is geschreven door Rutger Bregman en Jesse Frederiks. Bregman en Frederiks wijzen erop dat ‘verdienen’ twee betekenissen heeft. Ten eerste als ‘winst of loon verkrijgen’. Wie zo kijkt naar ongelijkheid, ziet vooral de wetten van de markt hun werk doen. Maar er is ook een diepere betekenis: ‘aanspraak mogen maken, recht hebben op’. Zo’n zienswijze geeft heel andere vragen. Is het eerlijk dat iemand met rijke ouders betere kansen heeft dan iemand uit een lagere klasse? Of, is het rechtvaardig dat een vuilnisman minder verdient dan een bankier?
Tolpoortjes
Stel: een club ondernemende piraten besluit de haven van Rotterdam te blokkeren. Wie erdoor wil, moet 5% van zijn vracht inleveren. Dat is erg onrechtvaardig toch? Wat de piraat toevoegt aan waarde – nul – staat in geen verhouding tot zijn inkomen. Hij heeft alleen een tolpoortje neergezet. In het moderne bedrijfsleven komen heel veel tolpoortjes voor. Er komt weliswaar geen piraat aan te pas, maar wel is het zo dat de regels van het spel (de machtsverhoudingen, de wetten, de normen) nog altijd veel mogelijkheden bieden om te verdienen zonder bij te dragen.
De grootste misvatting over ongelijkheid
Het essay rekent af met een van de grootste misvatting over ongelijkheid: er zou een eerste verdeling zijn van de welvaart via de markt, waarna een tweede herverdeling via de politiek zou volgen. Maar is die eerste verdeling niet gewoon door en door kunstmatig? En kunnen we niet beter zeggen dat de waarheid is dat de uiteindelijke verdeling van de welvaart het resultaat is niet van een natuurlijk proces, maar van onze overtuigingen? En moeten we niet vooral doorgaan met vragen stellen?
- Wat valt er te doen aan ongelijkheid?
- Welke mate van ongelijkheid valt te rechtvaardigen?
- Welke rijkdom is echt verdiend?
- Is waarde scheppen in veel gevallen niet gewoon waarde verplaatsen?
- Hoe bepaal je (als vuilnisman of bankier bijvoorbeeld) welk deel van je rijkdom nu echt je eigen verdienste is?
Kijk ook op maandvandefilosofie.nl.
Leestip
Het model voor morele besluitvorming door Rob Van Es
