Steeds meer Nederlanders geven aan dat de crisis alleen opgelost kan worden bij een grondige aanpassing van de manier van leven en besturen. Deze tijd roept op tot verandering, maar de meerderheid vindt dat bestuurders onvoldoende visie hebben op de samenleving na schuldencrisis. De tijdgeest wordt ervaren als hard en egoïstisch terwijl er tegelijkertijd een groot verlangen is naar saamhorigheid en kwaliteit van leven. Prof. dr. Herman Wijffels (USI) en Martijn Lampert van Motivaction schreven hierover een rapport dat een uitweg biedt.
Een crisis leidt tot versnelde verandering. Oude zekerheden worden vloeibaar en nieuwe patronen kristalliseren uit in een grillig procesverloop. Juist in turbulente tijden is het van belang om de vinger aan de pols te houden en een helder zicht te krijgen op veranderingen, zodat er vroegtijdig op kan worden ingespeeld. Hoe beleven Nederlanders de huidige ontwikkelingen in de economie en samenleving? Welke patronen zijn er zichtbaar in opinies, voorkeuren en verwachtingen ten aanzien van de persoonlijke situatie, de economie en de (organisatie van) de samenleving voor de komende jaren? Is er mogelijk een nieuw paradigma op komst? Wat zijn de implicaties voor bestuurders? De bovenstaande issues waren aanleiding voor diverse Motivaction-onderzoeken sinds 2009. Op basis van de achterliggende data en gesprekken tussen Herman Wijffels en Martijn Lampert is deze verkenning opgesteld.Te eenzijdig gericht op groei
Nederlanders stellen zich in op andere tijden. De crisis komt steeds dichterbij en dringt ook het persoonlijke leven binnen. De crisis hakt er in, zowel economisch als mentaal. Het geloof in een betere toekomst is slechts marginaal aanwezig. De bevolking verwacht onder meer een lager welvaartsniveau en het vertrouwen in de markteconomie als systeem staat sterk onder druk. De tegenslag legt fundamentele gebreken bloot in het economische en financiële systeem. De schuldencrisis wordt gezien als gevolg van een manier van samenleven die te eenzijdig gericht is op groei, hebzucht van bankiers en een gebrekkig toezicht door de overheid. Steeds meer Nederlanders geven aan dat de crisis alleen opgelost kan worden bij een grondige aanpassing van de manier van leven en besturen. Deze tijd roept op tot verandering, maar slechts een minderheid vindt dat bestuurders voldoende visie hebben op de samenleving na schuldencrisis. Nederlanders geven aan dat de crisis vooral economisch van aard is, maar deze is ook zichtbaar in omgangsvormen en de organisatie van de samenleving. Volgens de bevolking zijn verandering op al deze terreinen nodig om te bouwen aan een betere toekomst.
Egocentrisme versus idealen
De tijdgeest wordt ervaren als hard en egoïstisch terwijl er tegelijkertijd een groot verlangen is naar saamhorigheid en kwaliteit van leven. De toegenomen focus op prestatie en egocentrisme die wordt ervaren staat steeds verder af van de idealen die men koestert. Toch zijn er onder de oppervlakte ook andere patronen zichtbaar. Uit onderzoek komen vier factoren naar voren die zich mogelijk in de komende jaren in onderling samenspel zullen ontwikkelen tot een andere kijk en die tot alternatieve oplossingen aanzetten voor de organisatie van economie en samenleving.
1. Toegang belangrijker dan bezit
Het kunnen gebruiken van producten en diensten is voor de bevolking uiteindelijk belangrijker dan het daadwerkelijk bezitten ervan. Dit is een markant gegeven in een tijd waarin de koopkracht achteruitgaat en mensen minder middelen ter beschikking hebben en krijgen om consumptiegoederen en diensten in te kopen. De technologie die nu voorhanden is kan in potentie het delen terugbrengen, en dan op een grotere schaal dan voorheen mogelijk was. Dit gebeurt al veelvuldig met foto's, filmpjes, muziek, software en ideeën en in de toekomst is te verwachten dat dit verder zal toenemen met de voortschrijdende technologische mogelijkheden. Forse minderheden geven al aan spullen te sharen en verwachten dat ruilhandel zal opkomen, naast de handel met behulp van geld.
2. Voorkeuren verbreden zich in tijden van schaarste in de richting van het immateriële
Een meerderheid van de bevolking verwacht een lager welvaartsniveau in de komende jaren. Mensen stellen zich in op (de noodzaak van) een soberder leven en zijn minder eenzijdig gericht op consumeren. Nederlanders worden steeds meer weloverwogen in de keuzes die zij maken. Dat betekent selectiever uit eten gaan, op vakantie gaan en shoppen, naast de activiteiten zoals die men juist in de komende tijd verwacht meer te gaan doen, zoals wandelen, fietsen en internetten. Dit sluit ten dele aan bij de behoefte aan een sterkere focus op immateriële waarden en de menselijke maat. Tegelijkertijd leidt een afnemend welvaartsniveau voor een steeds groter wordende groep tot armoede en gebrekkige levensomstandigheden.
3. Mensen stellen zich in om meer zelf te doen; nieuw realisme is in opkomst
Het aantal Nederlanders dat vindt dat burgers meer eigen verantwoordelijkheid moeten nemen en minder een beroep moeten doen op de overheid is gestegen in de afgelopen jaren en de groep tegenstanders van meer eigen verantwoordelijkheid is fors gekrompen. De achterliggende motieven zijn divers en lopen uiteen van idealistisch (we willen en kunnen ten dele meer zelf doen, al dan niet met anderen) tot pragmatisch (betaalbaarheid overheid, te veel misbruik van voorzieningen).
4. Grote voorkeur voor netwerkorganisatie boven hiërarchische structuren
Er zijn aanzienlijke groepen die een duidelijke voorkeur uitspreken voor een andere manier van organiseren, waarbij burgers zelf veel meer samen kunnen organiseren en doen en niet afhankelijk zijn van bureaucratische en dure organisaties en systemen. Dit is onder meer zichtbaar op het gebied van onderwijs, ouderen- en thuiszorg, energievoorziening, bankieren en in de zeggenschap over buurt en werk. Op al deze terreinen is sprake van grotere groep die een coöperatieve oplossing prefereert boven de bestaande organisatievorm. Deze voorkeuren bij de bevolking wijzen op mogelijkheden voor maatschappelijke vernieuwing in een tijd waarin veel bestaande structuren onder druk staan vanwege de betaalbaarheid en een mondige en kritische opstelling van burgers.
Bron: Wow! Hier is ook het volledige rapport van Herman Wijffels en Martijn Lampert te vinden.
Zie ook: discussie op LinkedIn, groep Duurzaam ondernemen / maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Lees ook het boek Werken aan de Weconomy.
