Soms zijn we zo gedreven en gepassioneerd dat we onze ontspanning kwijtraken, met ‘over-spanning’ als gevolg: van onszelf, van ons team, van verwachtingen. Er komt als het ware kramp in het systeem. En dat is zelden een goed idee. In topsport is allang bekend dat rust en herstel net zo belangrijk zijn als hard trainen. Het vinden van de juiste mix is cruciaal.
‘Flow’ en ‘in the zone’
Dit betekent dat je volledig opgaat in wat je doet, met een gevoel van moeiteloosheid, focus en plezier. De tijd lijkt te vervagen en je ervaart diepe voldoening. Om deze zone te bereiken is het belangrijk afleidingen te minimaliseren en over-analyse te vermijden. Flow kan ontstaan als wat je doet uitdagend genoeg is om je te boeien, maar niet zo moeilijk dat het overweldigend wordt. Dat geldt zowel in de sport als in leiderschap. Zelfbewustzijn speelt een cruciale rol: je moet je bewust zijn van lichamelijke sensaties, emoties en gedachten om in de flow te komen en te blijven.
Flow helpt je om topprestaties te leveren zonder dat het voelt als een zware inspanning, en voorkomt krampachtigheid doordat je je focust op het proces in plaats van op het resultaat. Ken jij momenten van flow in je werk? Wanneer ontstaat dat? En creëer je deze momenten bewust of overkomen ze je?
Het optimale stressniveau
In verschillende psychologische onderzoeken wordt de relatie tussen stressniveau en prestaties beschreven. Te weinig stress leidt tot verveling, gebrek aan motivatie en weinig energie. Te veel stress belemmert prestaties doordat je het gevoel krijgt overweldigd te raken, wat leidt tot fouten of burn-outklachten. De optimale mate van stress geeft energie en zorgt voor focus. Om dat optimale punt van stress te vinden is het belangrijk signalen van onder- en overbelasting te herkennen en piekmomenten af te wisselen met rust. Hóé je naar stress kijkt, welke betekenis je het geeft, speelt ook een rol. Heb je de neiging stress als bedreiging te zien of juist als uitdaging? Label je stress positief of negatief? Vanzelfsprekend leidt stress als uitdaging zien – positieve stress – vaak tot betere prestaties, terwijl het zien van stress als bedreiging – negatieve stress – meestal verlammend werkt. Hoe ervaar jij stress primair, als een ‘fijne stimulans’ of iets wat je liever vermijdt?
Inspanning en herstel
In de topsport wordt het belang van een balans tussen intensieve inspanning en voldoende herstel om topprestaties te leveren en blessures of uitputting te voorkomen allang benadrukt. Ook bij mentale taken blijkt het belangrijk gefocust en intens werk af te wisselen met ontspannen activiteiten. Onderzoek laat zien dat deze balans niet alleen helpt om efficiënt en duurzaam te werken, maar ook om je creativiteit en probleemoplossend vermogen te vergroten. Herstel is geen luxe, maar een essentieel onderdeel van groei en prestaties. Door bewust te plannen wanneer je je inspanningen piekt en wanneer je rust neemt, kun je je energieniveau op peil houden en je werkritme optimaliseren. Op welke manier geef jij (bewust) vorm aan perioden van herstel in je (werk)leven?
Piekstress versus chronische stress
Chronische stress is schadelijk voor je welzijn, maar piekstress (acute stress) is over het algemeen juist nuttig – mits je voldoende tijd hebt om te herstellen. Bij chronische stress blijft je lichaam in een staat van verhoogde alertheid, waardoor je stresshormonen voortdurend op een hoog peil blijven, met als gevolg onder meer een minder goed geheugen, moeite met focussen, een verzwakt immuunsysteem en mogelijk een burn-out of depressie. Piekstress daarentegen gaat over kortdurende stress die je helpt presteren, bijvoorbeeld stress voor een belangrijke presentatie of een deadline. Deze stress zorgt dat je alert wordt en je tijdelijk beter kunt presteren. Net als spieren die moeten herstellen na een zware inspanning, heeft je zenuwstelsel wel tijd nodig om na een stressreactie terug te keren naar rust. Het is dus belangrijk voldoende rustmomenten in te bouwen om te voorkomen dat acute stress zich opstapelt tot chronische stress. Waar in jouw leven heb jij perioden van chronische stress ervaren en wat was de impact daarvan? En herken je ook momenten van piekstress?
Workaholisme
Als gedrevenheid haar ontspanning verliest en doorslaat in krampachtig streven of een dwangmatige behoefte om continu bezig te zijn met werk, vaak ten koste van gezondheid, relaties en welzijn, is er sprake van workaholisme. Werk overheerst dan alle aspecten van het leven en motivatie komt voort uit een interne druk om altijd bezig te zijn, in plaats vanuit passie of plezier. Dit leidt doorgaans tot overbelasting, stress, uitputting, verlies van creativiteit en voldoening, en ten slotte tot een burn-out. Workaholisme kan voortkomen uit perfectionisme, faalangst of moeite hebben om grenzen aan te geven. Workaholics richten zich op resultaat en productiviteit, terwijl ‘ontspannen gedrevenen’ ook waarde hechten aan het proces en de reis, en het belang van rust en reflectie om optimaal te presteren. Komt jouw gedrevenheid voort uit passie of uit een interne dwang? En heeft jouw gedrevenheid (gezonde) grenzen?
De schaduwkant van te veel ontspanning
Ook te veel ontspanning kent een schaduwkant: apathie, luiheid, gebrek aan doelgerichtheid, stagnatie, verveling en een gevoel van zinloosheid. Dit kan ontstaan als je je intrinsieke motivatie verliest, als je verantwoordelijkheden uit de weg gaat of als je te veel in je comfortzone blijft zitten.
Gezonde ontspanning binnen ontspannen gedrevenheid dient een doel: het ondersteunt je energie, focus en welzijn, zodat je dingen voor elkaar kunt krijgen. Bij te veel ontspanning kom je juist vast te zitten, ga je uitdagingen uit de weg, ontwikkel je je niet meer en realiseer je je dromen en doelen niet, wat kan leiden tot frustratie. In sociale en professionele contexten kan overmatige ontspanning overkomen als onbetrouwbaarheid of een gebrek aan betrokkenheid. Heb jij momenten van apathie en richtingloosheid meegemaakt? Wat hielp jou dan om weer in beweging te komen?
Volwassen en onvolwassen vormen van vrijheid en discipline
Er zijn verschillende psychologische en filosofische onderzoeken gedaan naar hoe mensen omgaan met vrijheid en discipline. Bij onvolwassen vrijheid wordt vrijheid gebruikt om verantwoordelijkheid te vermijden of te ontkennen. Volwassen vrijheid helpt je juist om op een authentieke manier je verantwoordelijkheid te nemen. Dit gaat gepaard met empathie en de bereidheid om je eigen verlangens soms opzij te zetten voor het grotere geheel.
Bij onvolwassen discipline is er vaak sprake van rigide of perfectionistisch gedrag, dat voortkomt uit angst of een behoefte aan controle. Volwassen discipline helpt juist bij het beheersen van emoties en impulsen en het doelgericht handelen, zonder jezelf vast te zetten. Volwassen discipline is afgestemd op wat van betekenis is. Vrijheid zonder discipline leidt tot chaos. Discipline zonder vrijheid leidt tot verstikking. Volwassenheid ligt in het balanceren van beide: je gebruikt je vrijheid om keuzes van betekenis te maken, en je discipline om die keuzes te verwezenlijken. Waar neig jij primair naar: de volwassen of onvolwassen vormen van vrijheid en discipline?
Het verschil tussen iets graag willen en het nodig hebben
Als je even zoekt naar het mooie interview met Jemima Montag, vlak na haar bronzen medaille snelwandelen in de Olympische Spelen van 2024, vind je de volgende wijze woorden: ‘It’s been a 15 year journey this has taken since the Little Athletics. It’s a careful balance of wanting that medal but not needing it. It’s really a nuanced difference. Not needing it for your own self-worth, or feeling that people love you. But wanting it. Saying yeah, like I’m willing to give this a crack and be tough. And if it doesn’t happen, the sun will rise tomorrow, but let’s give this a go. PLAY ON is my message. This journey isn’t without its challenges. I certainly questioned my place on the sporting field and whether I wanted to take it to this Olympic level. But the message is: sport is about community, and a sense of belonging, making friends, looking after our physical and mental health, learning amazing life skills like dedication and leadership, which are all such great things. So play on in your own way!’
Niets meer aan toe te voegen.
Bron: Van magie naar meesterschap
Door: Monique Hammink
