Giftig gedoe op de werkplek, het komt vaak voor, maar hoe herken je het? Deze voorbeelden maken redelijk duidelijk wat giftig gedoe inhoudt. Het gaat over bazen en collega’s die intimideren en hun macht misbruiken. Die brullend en wild om zich heen slaand voor je staan. Of die zich als een wandelende testosteronbom gedragen en uit zijn op seks en dominantie. Giftig gedoe gaat ook over discriminatie: openlijk aangeven dat sommige mensen vanwege hun kenmerken niet thuishoren in de groep en dus maar beter hun biezen kunnen pakken. Giftig gedoe gaat over stelselmatig pesten. Mensen bewust pijn doen door het verlangen van onmogelijke prestaties, het saboteren van hun werk, ze zogenaamd per ongeluk niet uitnodigen voor een feestje, of ze publiekelijk kleineren en vernederen.
Giftig gedoe kan zich ook op meer verhulde wijze manifesteren. Dat is meestal het geval bij corruptie. Dat speelt zich heimelijk en in stilte af achter de schermen. Er wordt hooguit over gefluisterd, maar (bijna) niemand weet er het fijne van. Ten slotte manifesteert giftig gedoe zich door psychisch en fysiek geweld. Dan hebben we het over agressie in zijn meest pure en pijnlijke vorm. Tastbaar en zichtbaar geweld dat de donkere en rauwe kant van de mens in zijn volle naaktheid laat zien.
Kenmerken van giftig gedoe
Wellicht herken je de genoemde kenmerken. Maar hoewel giftig gedoe in deze vormen vaker voorkomt dan je denkt, zijn de eerste signalen waar je op moet letten doorgaans veel subtieler. Hier een aantal veelvoorkomende kenmerken van giftig gedoe uit de literatuur.
- Vage vermoedens, geruchten en roddels over intimidatie, discriminatie, pesten, corruptie en geweld.
- Grote dynamiek: geschiedenis van abrupte en ingrijpende veranderingen, veel wisselingen in de leiding, onduidelijke koers, heen en weer slingeren tussen extreme polariteiten, veel onzekerheden.
- Diffuse cultuur: onduidelijkheid in rollen en taken, vage waarden en normen, gebrekkige kaders, persoonlijke behoeften hebben voorrang, onacceptabel gedrag met de mantel der liefde bedekken, iedereen doet maar wat.
- Destructief leiderschap: stellen van onrealistische doelen, hoge werkdruk, rigide opvattingen, zelfzuchtig en narcistisch optreden, geen interesse in ideeën en opvattingen van medewerkers, heilig geloof in een uitdijend en steeds complexer geheel van bureaucratische regels, micromanagement of juist opvallend passief leiderschapsgedrag (vrijblijvende houding, niet betrokken willen raken bij problemen, geen keuzes maken, geen actie ondernemen, geen hulp bieden).
- Ongezond volgerschap: medewerkers zitten vast in hun rol en ontwikkelen zich niet langer of er is onduidelijkheid en verwarring over rollen en posities, iedereen praat over van alles mee, leiding wordt gewantrouwd, leidinggevenden staan er alleen voor, opdrachten worden genegeerd, om zichzelf te beschermen isoleren teams en afdelingen zich, rivaliteit tussen kliekjes medewerkers.
- Geringe bevlogenheid en ontbreken van intrinsieke motivatie: weinig enthousiasme en positieve energie, mentale afwezigheid (quiet quitting), voortdurend negatief geklaag, gezeur en geroddel, veel opspelende drama’s, weinig animo voor buitengewone inspanningen, salaris en ‘prestige’ van het merk zijn de voornaamste motivatiebronnen, bovenmatig gebruik van alcohol en drugs.
- Hoog verloop en veel ziekmeldingen.
- Dalende prestaties: niet voldoen aan deadlines, gestelde prestatie-eisen en verbeterplannen.
Giftig gedoe in cijfers
Nu we wat signalen van giftig gedoe kennen, is het tijd om de cijfers erbij te halen. Volgens het CBS werkten in 2021 9,4 miljoen professionals in Nederland. Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2021 door TNO en CBS, blijkt dat 13,3 procent te maken had met giftig gedoe zoals intimidatie, pesten, ongewenste seksuele aandacht en lichamelijk geweld door collega’s en leidinggevenden. Dat komt neer op ruim 1.250.000 werkenden.
Tel daar nog eens 7,8 procent mensen bij op die gediscrimineerd worden door collega’s en leidinggevenden en je komt op een percentage van 21,1 procent van alle werkenden die zeggen op de een of andere manier met giftig gedoe op de werkplek te zijn geconfronteerd. Dat is ruim een op de vijf. Omgerekend waren dat in 2021 bijna twee miljoen medewerkers (om precies te zijn 1.983.400) die zijn lastiggevallen, bedreigd, seksueel geïntimideerd, gepest, vernederd, uitgescholden of met fysiek geweld bedreigd. Schokkende cijfers, die nog eens versterkt worden door het feit dat een aantal slachtoffers te maken kreeg met een opeenstapeling van giftige gedragingen. Het volgende lijstje telt de diverse incidenten bij elkaar op.
2,5 miljoen incidenten
Volgens deze lijst kregen bijna twee miljoen werkenden te maken met giftig gedoe als interne agressie tijdens een kleine 2,5 miljoen incidenten. Probeer je daar eens een voorstelling van te maken. Dat is drie keer het inwonertal van Amsterdam. Vijftig volle Johan Cruijff Arena’s. En dan ontbreekt in deze cijfers nog het grijze gebied van gedragingen waarvan het de vraag is of zij al dan niet toelaatbaar zijn. In dat grijze gebied gaat plagen over in pesten. Slaat een geagiteerde houding om in verbale agressie. En gaat een onschuldig lijkende flirt over in seksuele intimidatie. De grenzen tussen (nog net) toelaatbaar en ontoelaatbaar gedrag zijn moeilijk te trekken. Bovendien verschillen die per land en per situatie. Het is dan ook niet verwonderlijk dat onderzoekers over de hele wereld met verschillende resultaten op de proppen komen.
