De toekomst voor banken: plug & play (deel 1)

De komende jaren mogen we een bloei verwachten van nieuwe producten en diensten waarvan (af)betalen, lenen, doneren en verzekeren een onderdeel is. Door digitalisering wordt het voor bedrijven (niet-banken) namelijk steeds eenvoudiger en goedkoper om financiële diensten te ontwikkelen en te integreren in de eigen dienstverlening.

Betekent dit het einde van de banken, zoals we die kennen? In dit eerste deel een schets van de ontwikkelingen op het gebied van ‘open banking’ en ‘banking as a service’.

Bloei van financiële diensten

Nu de lockdowns langzaamaan worden opgeheven, kunnen veel consumenten eindelijk het geld weer gaan uitgeven dat ze het afgelopen jaar hebben opgespaard. En dat uitgeven wordt steeds gemakkelijker en prettiger, dankzij een talloze nieuwe innovatieve betaalmogelijkheden. 

Wereldwijd betalen in winkels door met je mobieltje te zwaaien zonder contact geld of een bankpas op zak; het splitten van een rekening met je vrienden; achteraf betalen voor je online aankoop, pas als de retourzending is verwerkt; je rekening in termijnen afbetalen; elkaar met één klik rechtstreeks betalen bij de overdracht van tweedehands kleding of spullen (‘gelijk oversteken’), gevonden via een online marktplaats; betalen met cryptomunten zoals de Bitcoin; je bankenapp als huishoudboekje; geldpotjes aanmaken voor vaste lasten en om te sparen om zo je uitgaven beter te plannen; of toch liever beleggen met hulp van een robo-adviseur of automatisch door gebruik van professionele bots; een fooitje geven om iemands bijdrage aan de discussie op Twitter te waarderen of aan een artiest; of iemand geld lenen samen met anderen. 

Ontwikkelingen die meestal niet afkomstig zijn van banken zoals Rabo, ING en ABN AMRO maar van nieuwe banken (neo-banks) zoals Bunq, Knab en Klarna; gespecialiseerde fintech-bedrijven, zoals Adyen en Mollie en Big Tech-players als Amazon, Google en Apple.

Meer verdienen aan klanten door geïntegreerde financiële diensten

Bovendien zien we in toenemende mate ook dat andere bedrijven (‘non-banks’) financiële diensten integreren in hun eigen dienstverlening. Ze werken hiervoor samen met een van de hiervoor genoemde financiële partijen. Daardoor kunnen ze hun klanten en gebruikers beter bedienen, langer vasthouden en meer aan ze verdienen.

• Zo geven klanten meer uit in (web)winkels waar ze zich vertrouwd voelen door flexibele afbetaling achteraf of betaling in termijnen, mogelijk gemaakt door bijvoorbeeld Afterpay en Klarna.
• Bol.com helpt verkopers op het platform om snel en eenvoudig geld te lenen voor het uitbreiden van het eigen aanbod of een snellere dienstverlening. De Rabobank, is een van de partners en beslist in 15 minuten over een kredietaanvraag. 
• Takeaway biedt werkgevers de kans om maaltijden te betalen voor hun personeel, een alternatief voor kantines.   
• Uber, dat veel geld kwijt is aan het werven van chauffeurs, heeft betaaldiensten geïntegreerd om de boekhouding van de taxiritten bij te houden. 
• Eerder dit jaar nam Ikea een belang van 49% in de Ikano Bank om daarmee in de toekomst “de eigen producten en diensten toegankelijker, betaalbaarder en duurzamer te maken”. Denk bijvoorbeeld aan het huren van meubels en zonnepanelen in plaats van kopen en het in termijnen afbetalen. 

Door financiële diensten te integreren in hun eigen dienstverlening, kunnen bedrijven hun klanten beter bedienen, langer vasthouden en meer aan ze verdienen.

Bankieren zonder banken

Deze ontwikkelingen hebben een grote impact op de bestaande banken. Steeds minder vaak is de bank of het bankfiliaal het vertrekpunt voor de klant. Het ‘point of service’ verschuift naar een ‘customer journey’ elders, waarbij een financiële transactie nodig is of waarbij banksaldo’s geraadpleegd moeten worden. 

Voor de frictieloze, ‘smooth’ betalingen tijdens de klantreis vindt achter de schermen een complexe technische samenwerking plaats waarbij meerdere financiële systemen van meerdere aanbieders worden geraadpleegd. Zo worden de betalingen van Apple Pay op de achtergrond afgehandeld door de systemen van de Nederlandse banken (iDEAL) en MasterCard. Apple bewaakt de gebruikerservaring en verzorgt de interface naar de consumenten: het betaalgemak.

Het gevolg hiervan is echter wel dat de bank steeds meer gereduceerd wordt tot ‘een app’ en op den duur zelfs helemaal uit het zicht van de klant verdwijnt. Zoals Bill Gates het compact samenvatte:

“Banking is necessary, banks aren’t”.

Bankieren als dienst

Dat wil niet zeggen dat banken bij voorbaat ten dode zijn opgeschreven. Ze kunnen een belangrijke rol spelen als leveranciers van bancaire diensten aan andere partijen, die in direct contact staan met zakelijke klanten en consumenten: bankieren als dienst, banking as a service (BaaS). Hoewel de inkomsten gedeeld moeten worden, maken deze andere partijen de gezamenlijke koek groter en creëren ze nieuwe business waar ook de banken van profiteren. 

Om bankieren als dienst te kunnen aanbieden zijn flexibele en modulaire IT-systemen nodig, anders dan de oude ‘legacy’ systemen die de grote banken nog bezitten. De afgelopen jaren zijn banken bezig geweest om hun systemen te vernieuwen en flexibeler en opener te maken. 

Dit gebeurde mede onder druk van overheden die banken verplichten om bankgegevens te delen met andere partijen als klanten hiervoor toestemming geven. Dit open banking is in Europa bekend onder de naam PSD2-richtlijn. Deze andere partijen kunnen dan nieuwe diensten aanbieden op basis van deze bankgegevens zoals een kredietbeoordeling of een financiële planningsapp c.q. huishoudboekje waarin je al je geldzaken bundelt.

De toekomst voor banken: ‘plug & play’

De volgende stap die banken moeten zetten om ondernemender te worden en meer te durven experimenteren. Ze moeten een ‘plug and play’-organisatie worden die wendbaar en adaptief is en gemakkelijk kan inspelen op nog ontwikkelende en digitaal transformerende markten. Een organisatie, die andere gemakkelijk laat inpluggen op de eigen organisatie om er nieuwe diensten en toegevoegde waarde mee te creëren, waar beide partijen van profiteren. En die andersom gemakkelijk inplugt op de systemen van anderen. Hierbij spelen technische protocollen en bouwstenen, zogeheten API’s, een belangrijke rol.

Nu de meeste banken technisch opener zijn geworden moeten ze dat ook in juridische en bedrijfseconomische zin worden: ondernemender en meer gericht op partnerships: plug & play.

Dit betekent dus voortdurend op zoek gaan naar nieuwe kansen en nieuwe partnerships. Met zo’n houding kunnen banken profiteren van de nieuwe markten die nieuwkomers (fintech) en andere partijen (non-banking) ontwikkelen en die de taart van betalingen en financiële diensten als geheel laat groeien. Innovaties vanuit de klant.

Wie te passief aan de zijlijn blijft staan, loopt grote kans dat fintech-bedrijven of andere partijen er met een groot deel van de taart vandoor gaan. En te worden teruggedrongen worden tot een speler die tegen lage marges een bulk toegang tot bankrekeningen moet leveren. De positie van banken wordt dan verder gemarginaliseerd tot een licentiehouder of aanbieder van een goedkope bankinfrastructuur, net zoals de telecombedrijven in de mobiele toepassingen. 

De komende jaren zal de markt verder gaan uitkristalliseren, zo verwachten diverse adviesbureaus. Dan zullen de winnaars duidelijker gaan uitlopen op de achterblijvers.

In het volgende deel analyseer ik de opkomst van bank-platformen die de ontwikkeling een verdere versnelling geven door standaardisering en schaalvergroting. Hier zijn belangrijke parallellen met wat eerder gebeurde bij de markt voor mobiele diensten (de ‘appstores’).

Door: Maurits Kreijveld

Maurits Kreijveld is futuroloog, spreker en adviseur. Ook schreef hij de boeken De plug&play-organisatie, Samen slimmer en De kracht van platformen.