Voelen is de verandering zijn
Als we echt blijvend willen veranderen in organisaties, zijn rationele argumenten om een urgentie te creëren echt niet genoeg. Door een goed verhaal gaat een verandering misschien in je hoofd zitten, maar het komt nog niet uit je handen. Alles speelt mee als je echt wilt veranderen. Als je ze niet mee wilt krijgen (alsof iemand dat wil), maar je collega’s juist wilt uitnodigen om in te stappen op de veranderingen. Zodat jij en je collega’s vol overgave bijdragen aan de gewenste stip op de horizon. Dan moet verandering ons ráken.
‘Gevoel is de enige directe relatie tot de werkelijkheid die binnen onze mogelijkheden ligt,’ schrijft Lieke Marsman – schrijver, filosoof en tot voor kort Dichter des Vaderlands – in haar Volkskrant-column. ‘Denken is die werkelijkheid van een afstandje aanschouwen en er verstandige dingen over zeggen, voelen is die werkelijkheid zijn.’
Een prachtig inzicht. Stel nu dat we ‘werkelijkheid’ vervangen door ‘verandering’…
Gevoel is de enige directe relatie tot verandering die binnen onze mogelijkheden ligt.
Denken is die verandering van een afstandje aanschouwen.
Voelen is die verandering zijn.
Voelen is de verandering zijn. Dat raakt zo goed als bijna de kern van verandering. Toch krijgt voelen opvallend weinig plek in veranderprocessen. We zijn in organisaties gewend geraakt om verandering te realiseren via het hoofd. We schrijven inspirerende verhalen, analyseren marktcijfers, wijzen op risico’s en kansen, maken een plan van aanpak voor de beoogde verandering. Allemaal rationele routes – belangrijk, maar vaak ontoereikend.
Kan het zijn dat we niet écht veranderen omdat een deel in onszelf niet wordt geraakt?
Verandering moet je meemaken
‘How do we conquer the hearts and minds of people?’ verzucht presentatrice en gespreksleidster Clairy Polak in een aflevering van Het Filosofisch Kwintet, dat gaat over omgaan met de grote veranderingen van onze tijd. Volgens historicus Philipp Blom is het antwoord daarop relatief eenvoudig: ‘Through experience.’ Door ervaring. Verandering moet je meemaken – aan den lijve. Pas dan verandert ook je denken, je keuzes, je gedrag.
Daarmee raken we aan een wezenlijk principe van verandering: ze voltrekt zich niet alleen in ons hoofd, maar vooral via wat we voelen en beleven. Onze ervaring is een katalysator. Maar wat ís dat dan precies, een ervaring die verandering teweegbrengt? Hoe ziet zoiets eruit, hoe voelt het aan – en hoe kun je het herkennen, of zelfs delen met anderen?
Ervaringen als veranderkatalysator
Daarvoor is er een prachtig begrip uit de filosofie en de neurowetenschappen: qualia.
Een quale (enkelvoud van qualia) is een zintuigelijke ervaring. Het is een ervaring en, zoals experimenteel psycholoog en hersenonderzoeker Jacob Jolij het omschrijft, ‘geen emotie, maar een bepaald “gevoel”’. De eerste kus met de liefde van je leven, de smaak van het lekkerste gerecht dat je ooit hebt gegeten, het gevoel dat er iets niet in de haak is – allemaal qualia.
Zo’n quale kun je persoonlijk ervaren, maar je kunt qualia ook collectief ervaren. Denk aan belangrijke sportmomenten (Sifan Hassan die in Parijs goud won op de marathon, de teen van de Spaanse keeper in de WK-finale die de doelpoging van Arjan Robben tegenhield) of heftige momenten in de geschiedenis (de moord op Pim Fortuyn, de aanslag op de Twin Towers, de val van de Berlijnse Muur). We benoemen dit soort momenten vaak als onderdeel van ‘ons collectieve geheugen’.
Qualia in organisaties:
En ja, je hebt qualia ook in organisaties:
- Dat moment wanneer je de noodzaak van de verandering écht voelt.
- De eerste keer dat een nieuwe manier van samenwerken écht werkt.
- Tintelende, creatieve energie proeven die in de lucht hangt.
- De gedeelde trots als een persoon of team een drempel overwint.
- Je veilig voelen in een gesprek.
- De vervulling van een gedeeld succesmoment.
Allemaal qualia.
De veranderkracht van onze ervaringen – van qualia – zit in hoe collectief die ervaringen zijn.
Want, je bent natuurlijk niet de enige die…
- … voelt dat het nú klikt
- … merkt dat iets loskomt
- … ervaart dat een beoogde verandering in gedrag, processen of structuur toch écht werkt
- … weet: hier gebeurt iets dat telt
Dit zijn de momenten die ertoe doen. Niet de PowerPoint, maar het gevoel in de ruimte.
Niet de planning, maar de collectieve energie.
Ze maken iets los, zorgen voor beweging, verbinden mensen aan een idee.
Qualia zijn de stille, maar krachtige motor achter elke verandering.
Samen een bibliotheek bouwen – doe je mee?
Stel je voor dat we samen – jij en andere lezers, samen met mij – een unieke bibliotheek creëren. Inderdaad, niet gevuld met boeken, maar met diepgaande, persoonlijke ervaringen – qualia – die blijkbaar helpen tijdens veranderprocessen in onze organisaties. Een levend archief van die moeilijk te beschrijven, maar des te sterker voelbare momenten die écht verschil maakten in een verandering. Die jij, ik en andere lezers van De Veranderfilosoof met elkaar gaan bouwen. Een community change project.
Doe je mee?
Om bij te dragen aan deze qualia bibliotheek, nodig ik je uit om krachtige ervaringen uit een eerdere en/of actuele organisatieverandering te delen. Wat waren de momenten die je nog helder voor de geest staan omdat ze een doorbraak waren in de verandering die je nastreefde? Wanneer voelde je daadwerkelijk dat er iets veranderde in een langdurend veranderproces?
Om bij te dragen aan onze gezamenlijke qualia-bibliotheek, vraag ik je om je ervaring te beschrijven aan de hand van het onderstaande template. Dit helpt om de qualia op een consistente en gestructureerde manier te verzamelen.
- Titel – kort, krachtig en typerend.
- Kern – wat was de situatie en de specifieke ervaring waar het om draait?
- Locatie – waar vond het plaats?
- Tijdstip – wanneer gebeurde het precies?
- Innerlijke ervaring – wat voelde je? Wat was de sensatie?
- (Collectieve) Impact – Waarom is deze ervaring voor jou en je collega’s betekenisvol? Hoe heeft het jullie beïnvloed of wat heb je ervan geleerd?
Je kunt je quale (of meerdere qualia) opsturen naar het e-mailadres ervaringsbibliotheek@thechangestudio.nl
Als je de quale toestuurt, ga je akkoord met het delen van jouw qualia in de bibliotheek.
Omdat het gaat over de ervaring en niet om de persoon, is dit volledig anoniem.
Door jouw qualia met ons te delen, voeg je een uniek stukje toe aan onze gezamenlijke bibliotheek. Elk verhaal, elke ervaring, helpt om een rijker en completer beeld te schetsen van de de kracht van ervaringen in organisatieverandering.
De kans zo groot mogelijk maken dat
Tot slot: ervaringen laten zich niet sturen. We kunnen ze niet afdwingen. Als we de kracht van ervaring willen inzetten en gebruiken in organisatieverandering, moeten we afstappen van het idee dat we het kunnen ‘inzetten’ en ‘gebruiken’. We kunnen hooguit streven naar. De kans zo groot mogelijk maken dat. De omstandigheden creëren om. Een klein beetje vooraf,
maar bovenal op het moment dat de kans zich voordoet.
Hoe? Zijn er voorbeelden te noemen van organisatieverandering waar de kracht van ervaring écht voor beweging zorgden (spoiler-alert: die zijn er zeker!)? Wat heeft dit alles te maken met twee mythes die we onszelf blijven vertellen over verandering, terwijl ze keer op keer die verandering blokkeren?. Dat en meer, in De Veranderfilosoof – op zoek naar de kern van verandering.
Lees ook:
- Deel 1: De kern van verandering
Door: Daniël Wolfs
Over deze serie artikelen
In mijn boek ‘De Veranderfilosoof’ ben ik op zoek gegaan naar de kern van verandering. De basis voor het boek waren vier vragen. In deze blogreeks deel ik inzichten uit mijn boek, telkens rond één van de vier centrale vragen. In iedere blog deel ik een belangrijk inzicht uit het boek, én houvast om het inzicht in de praktijk toe te passen. Deze tweede blog gaat over de vraag ‘waarom veranderen we?’ en hoe je verandering echt onweerstaanbaar maakt.
