Er zijn twee belangrijke gevolgen van perfectionisme in het leven van perfectionisten waar zij een hoge prijs voor betalen. De eerste hiervan is de schadelijke invloed die perfectionisme heeft op de fysieke en mentale gezondheid. De tweede is het negatieve effect op de kwaliteit van de sociale relaties met andere mensen om hen heen.
Gezondheidseffecten
De schadelijke effecten van perfectionisme op de gezondheid zijn niet te onderschatten. Uit veel studies blijkt dat perfectionisme een negatief effect heeft op fysiek en mentaal welzijn. Fysieke klachten waar perfectionisten last van hebben, zijn onder meer migraine, chronische pijn en zelfs astma, zoals werd gerapporteerd in een Japans onderzoek naar perfectionisme bij mannen. In Zweden vonden onderzoekers Fredrik Saboonchi en Lars-Gunnar Lundh relaties tussen perfectionisme en slaperigheid overdag, hoofdpijn, spanning en vergeetachtigheid. Psychologen Prem Fry en Dominique Debats vonden in een longitudinaal onderzoek dat mensen met een hoge score op perfectionisme zelfs meer dan vijftig procent hogere kans hadden op vroegtijdig overlijden.
Naast deze gevolgen voor de fysieke gezondheid is het ook duidelijk dat perfectionisme veel consequenties heeft voor de mentale gezondheid. Onderzoek van onder andere Joachim Stoeber en Dirk Rennert bij perfectionisme onder docenten toonde een relatie met burn-out aan. De continue druk om perfect te zijn en te voldoen aan onrealistisch hoge eisen leidt tot emotionele en fysieke uitputting, een elementair kenmerk van burn-out. Perfectionisten leiden bovendien vaak aan een gevoel van hopeloosheid. De intense ervaring van onvermogen om iets te doen aan deze constante stress valt hen zwaar. Uit het werk van psycholoog Charles Snyder weten we dat hopeloosheid directe, negatieve effecten heeft op de gezondheid, zowel fysiek als mentaal.
Gevoelens van schaamte
Andere gevolgen voor de psychische gezondheid zijn gevoelens van schaamte, de overtuiging tekort te schieten en niet te voldoen. Uit onderzoek van June Tangney en Ronda Dearing weten we dat deze emoties een negatief effect hebben op de mentale gezondheid en kunnen leiden tot depressie, eetstoornissen en suïcide.
Er zijn veel aanwijzingen dat de relatie tussen perfectionisme en deze gezondheidsklachten voor een belangrijk deel met chronische stress te maken hebben. Van stress weten we dat kortdurende, acute en voorbijgaande stress positief kan zijn. Het leidt tot hogere alertheid en focus waardoor prestaties kunnen verbeteren. Met stress op zich is dus niet zoveel mis, zolang het tijdelijk en afgebakend is. Het probleem ontstaat als er geen gelegenheid is om los te laten en te herstellen. Helaas is dit voor de overgrote meerderheid van de mensen in de huidige tijd het geval. Stress wordt chronisch en de hoge niveaus van daarmee gepaard gaande hormonen in ons lichaam, waaronder adrenaline en cortisol, blijven onophoudelijk steken op een hoog niveau.
Gezonde balans onmogelijk
Deze continue druk en het onvermogen om te ontspannen en fouten en imperfecties te accepteren, maken het onmogelijk voor lichaam en geest om te herstellen en daarmee een gezonde balans te bewaren. Die chronische stress is wat uiteindelijk leidt tot de genoemde fysieke en psychische klachten en tot minder welzijn in het algemeen. Bovendien leidt deze continue stress ook vaak tot ongezond gedrag, zoals roken, alcohol- en drugsgebruik, gebrek aan sport, beweging, voldoende slaap en ontspanning.
Dit versterkt de negatieve effecten op het welzijn van de perfectionist. Herstel van lichaam en geest blijft daardoor uit en een vicieuze cirkel van stress en ongezonde consequenties is het gevolg.
Sociale relaties
Naast deze gevolgen van perfectionisme voor de mentale en fysieke gezondheid, heeft perfectionisme ook een negatief effect op de kwaliteit van sociale relaties. De ironie hiervan valt moeilijk te missen. Immers, terwijl perfectionisme in de kern gaat over de behoefte aan acceptatie, leidt perfectionisme juist tot een gebrek aan verbinding met de mensen om hen heen. Perfectionisten voelen zich tekortschieten in de ogen van anderen en ervaren weinig sociale steun. Ook gaan eenzaamheid, conflicten en relatieproblemen vaak gepaard met perfectionisme.
Het gedrag van perfectionisten speelt hierbij natuurlijk een rol. Zo beschrijven Paul Hewitt en Gordon Flett drie facetten van perfectionistisch gedrag die een authentieke verbinding met anderen in de weg staan. Ten eerste is dat de perfectionistische zelfpromotie.
Dit gedrag is erop gericht om de eigen perfectie in de schijnwerpers te zetten en te benadrukken. Dat geeft de indruk van arrogantie en egocentrische borstklopperij en draagt over het algemeen niet bij aan het aangaan en onderhouden van waardevolle contacten. Ten tweede gaat het om het niet laten zien, het verbergen van imperfecties.
Situaties vermijden
Hierbij moet je denken aan mensen die bepaalde situaties vermijden omdat ze (bewust of onbewust) verwachten niet perfect te kunnen zijn in die context. Zij zullen terughoudend zijn bij het experimenteren met nieuw gedrag en het leren en ontwikkelen van onbekende vaardigheden, omdat de kans groot is dat ze fouten zullen maken. Ten derde gaat het om geheimhouden en ontkennen van imperfecties. In dit geval zullen fouten die zijn gemaakt of situaties waarin men niet perfect heeft gehandeld, verzwegen worden.
De kern van elk van deze drie strategieën van gedrag is dit: in het contact met anderen zal de perfectionist moeite hebben om zich helemaal te laten zien zoals hij of zij is met alle onvolkomenheden en menselijkheid. En precies dat is nu juist wat tot verbinding tussen mensen leidt. We herkennen elkaar immers juist in die menselijkheid. In de perfecte plaatjes van een ander is het moeilijk om je eigen imperfecte leven weerspiegeld te zien.
Vormen van perfectionisme
Een andere reden waarom sociale relaties te lijden hebben onder perfectionisme kan te maken hebben met het feit dat perfectionisten niet altijd de makkelijkste mensen zijn in de omgang. Niet voor anderen en niet voor zichzelf. Hoe dat zich uit, verschilt per vorm van perfectionisme.
Self-oriented perfectionism
Self-oriented perfectionism leidt tot een overmatige focus op het te bereiken (onhaalbare) resultaat. ‘Werk gaat voor’, hoe het werk dan ook gedefinieerd wordt. Dat leidt ertoe dat met name deze perfectionist minder tijd en prioriteit geeft aan sociale relaties. Collega’s worden door deze perfectionist vaak gezien als concurrenten, meer dan als degenen met wie men kan samenwerken om een beter resultaat te bereiken. Dat beïnvloedt de sociale interactie negatief. Deze perfectionist zal terughoudend zijn met het delen van eigen ervaringen en heeft soms een calculerende insteek bij de overweging om hulp en steun aan anderen te geven.
Socially- prescribed perfectionists
Socially- prescribed perfectionists zijn over het algemeen vaak hyper-alert en voelen zich soms onzeker in gezelschap met anderen, gefocust als ze zijn op het voldoen aan de verwachtingen van anderen. Ze doen hun best zichzelf te beschermen en laten vooral hun ‘perfecte buitenkant’ zien. Met als gevolg dat de ander nooit het volledige plaatje te zien krijgt en niet kan kennismaken met de imperfecte, menselijke binnenkant. Dit leidt ertoe dat de ander de perfectionist nooit echt leert kennen en dat de perfectionist op zijn beurt een gevoel van acceptatie blijft missen.
Other-oriented perfectionists
Other-oriented perfectionists stellen onredelijke eisen aan anderen. Ze kunnen bozig, onaardig en onrechtvaardig gedrag vertonen als ze teleurgesteld worden. Ze verwachten immers dat de ander aan hun ideale plaatjes voldoet en perfect werk aflevert. Als dat (in hun ogen) niet voldoende is, voelen ze zich tekortgedaan, wat zich uit in negatief gedrag. Het hoeft weinig betoog dat deze perfectionisten niet bij uitstek de mensen zijn bij wie anderen veel en graag in gezelschap verkeren.
Serieuze negatieve effecten
Je ziet dus dat perfectionisme serieuze, negatieve effecten heeft. Zowel op gezondheid als op sociale relaties. Maar hoe zit dat dan met de gevolgen van perfectionisme in organisaties? Kunnen de positieve effecten waar je over las in het begin van dit hoofdstuk een voordeel opleveren voor organisaties, zonder dat de negatieve effecten optreden? In het boek boek De perfectieparadox gaat het daarover: de consequenties van perfectionisme op het werk voor teams en organisaties.
Bron: De Perfectieparadox
Door: Marjon Bohré-den Harder
