Beste lezers,
Op deze plek schrijven wij elkaar met grote regelmaat blogjes over wat ons bezighoudt in ons vak van organiseren en veranderen. Van Leike aan Jaap of omgekeerd. Deze keer een gezamenlijke tekst van ons aan onze volgers over onze zorg waar de verkiezingen weer niet over gaan.
“Weer verkiezingen, en weer zijn de beloften boos en groots. Beloften die, in veel gevallen, uitgevoerd moeten worden door publieke organisaties die al jaren op hun tandvlees lopen: de politie heeft te weinig mensen, het onderwijs levert kinderen af die niet goed kunnen lezen en schrijven, de Belastingdienst worstelt met zijn automatisering, het UWV verdrinkt in complexe wetgeving, gevangenissen puilen uit en de zorg schreeuwt om handen aan het bed. De IND en COA hebben te maken met politieke opdrachten die de -toch al moeilijk haalbare- doelen nog veel verder wegbrengen. En dan zijn we verre van compleet.
Liefdeloze verschraling
We kijken naar het resultaat van een jarenlange, liefdeloze verschraling. Kaasschaaf na kaasschaaf, efficiencyoperatie na efficiencyoperatie. Politici beloven toekomstige prestaties, terwijl iedereen weet dat geen enkele partij straks alleen het beleid zal bepalen. Straks worden in besloten onderhandelingen tussen fractievoorzitters compromissen bedacht waarin de politieke haalbaarheid zwaarder weegt dan de feitelijke realiseerbaarheid. En die politieke uitkomsten, komen op de schouders van de publieke organisaties die ze moeten gaan realiseren. Tom Jan Meeus vatte het op Radio 1 als volgt samen: Vóór de verkiezingen gaat het over oplossingen voor de problemen, daarna over problemen bij die oplossingen.
Als adviseurs die al decennia met publieke organisaties werken, zowel met bestuur als in beleid en uitvoering, zien we de onmacht van management en medewerkers toenemen. Het is de botsing tussen de wens van almaar minder realistische ambities, gekoppeld aan een wens van meer resultaten met minder middelen. Het is de botsing van de instrumentele blik van de politiek, die denkt dat publieke organisaties hun instrument zijn waar ze eenzijdig gedetailleerde opdrachten aan kunnen geven, tegenover de kerntaken die -in de echte wereld- veel complexer zijn dan de politiek overziet. Het is de botsing tussen het idee dat publieke organisaties uitvoeringsmachines zijn, die je eenzijdig opdrachten kan geven en op efficiency kunt sturen, versus alle signalen dat dit idee zijn tijd gehad heeft en dat we een meer adaptieve manier van werken nodig hebben om de vraagstukken van vandaag aan te kunnen.
Organisatiekundig vraagstuk
En daarmee komen we op het punt dat het functioneren van de overheid ook een organisatiekundig vraagstuk is. Hoe je de overheidsorganisatie inricht, organiseert en bestuurt is van diepe invloed op hoe die overheid functioneert. Organisatiekundig wordt schrijnend zichtbaar dat de manier waarop de politiek de overheidsorganisatie benadert niet langer houdbaar is. Daarbij is een cruciaal inzicht belangrijk: een organisatie is geen machine die je onbeperkt efficiënter kunt maken. Een organisatie is een levend systeem, een samenwerkingsverband van mensen die dagelijks betekenis geven aan hun werk. Waar machines uitblinken in herhaalwerk en efficiency, daar zijn levende organisaties goed in maatwerk, moreel handelen en het omgaan met verandering en variatie. Het is die dynamische vitaliteit die we met onze machineblik weggeorganiseerd hebben en die we nu hard nodig hebben om goed om te kunnen gaan met de complexiteit die de samenleving steeds meer kenmerkt. Maar dat vereist andere politieke sturing. Het vraagt het vermogen om de realiseerbaarheid van je besluiten mee te nemen in je besluitvorming. Het vraagt het organisatiekundige inzicht dat je rol in het grote geheel zich beperkt tot hoofdlijnen en principes. Het vraagt het besef en het vertrouwen dat je voor de details en de uitvoerbaarheid uit mag gaan van het vakmanschap en de loyaliteit van professionals. Daarmee geef je publieke organisaties en de mensen die er werken de noodzakelijke ruimte om op maat te handelen.
De realiteit is ongemakkelijk: deze overheid functioneert al jaren over de rand van zijn mogelijkheden. Overheidsmanagers zeggen het steeds vaker hardop: zo kunnen we ons werk niet meer doen. Maar bij de politiek zien we een stuitend gebrek aan inzicht in hoe organisaties functioneren en wat dat betekent voor het type sturing dat je vanuit Den Haag kunt en moet geven.
Kunnen deze verkiezingen daarom gaan over de uitvoerbaarheid van alle wensen en beloften in plaats van de bespreking van verlanglijstjes? Dat is voor de organisaties beter en dan hebben de burgers er ook nog wat aan.”
groet, Leike & Jaap
Veranderkundigen Leike van Oss en Jaap van ’t Hek schreven samen veel boeken over verandermanagement en veranderkunde, zoals Onmacht,en Onderweg . Daarnaast schrijven ze elkaar brieven. Hun nieuwste boek heet Wederopbouw.
