De liefde is de kernwaarde die het meest besproken en beschreven is. Niet alleen in de filosofie, maar ook in de theologie, de psychologie, de sociologie en zelfs de biologie. Het is een omvangrijk begrip waarvan hier slechts enkele aspecten kunnen worden besproken. Aspecten die we in de Vorstenspiegel tegenkomen. Deze aspecten laten zich beter omschrijven dan definiëren. Liefde is net als de andere waarden een horizon, een wenkend of uitnodigend perspectief om naar te leven en je verder in te bekwamen richting virtuositeit.
De meest eenvoudige omschrijving van de liefde is: Ga met anderen om zoals je wilt dat anderen ook met jou omgaan. Of in een religieuze context gesteld: God en je naasten liefhebben als jezelf. Dit liefhebben van de ander is door een raadgever uit Litouwen (Levinas) op meesterlijke wijze omschreven: In het liefhebben gaat het om openstaan, de ontmoeting met de Ander.
Deze raadgever verbindt de verticale as (God liefhebben) direct met de humane horizontale as (je naasten, de mens liefhebben). Omdat de mens het beeld van God in zich draagt, geschapen is naar Zijn beeld, schrijft hij ‘Ander’ met een hoofdletter. Het gaat erom de Ander zonder vooringenomenheid of oordeel van aangezicht tot aangezicht ontmoeten. In die Ander, in zijn aangezicht zie je een oneindig verhaal. Een weerspiegeling van de Eeuwige. Onze opgave is dan ook de Ander te willen ontmoeten zoals hij is, uit liefde.
Niet voor niets wordt deze filosofie toegepast in organisaties voor bijvoorbeeld gehandicaptenzorg, waar de Ander soms moeilijk te begrijpen is. Het is belangrijk er voor de Ander te zijn, ook als er verder geen of weinig communicatie mogelijk is. We kunnen ons overigens afvragen of we niet al te makkelijk stellen dat we elkaar als ‘gewone’ mensen goed zouden begrijpen.
De mens is een oneindig complex en dynamisch raadsel en daarmee misschien wel te groot om goed of volledig te kunnen begrijpen. Precies om die reden blijft de mens zo fascinerend.
Liefde in vier ringen
De ontmoetingen met anderen of de Ander kunnen we in vier ringen indelen. De eerste ring gaat over jezelf en die ander, je evenbeeld in de Vorstenspiegel. In de tweede ring ontmoet jij je naasten, familie en verwanten. En in de derde ring gaat het om je medeburgers en de passanten in je leven.
Dan is er nog een vierde ring denkbaar. Een raadgever uit het dal van Spoleto (Franciscus), een diepreligieuze man die zich verzette tegen de liefde- en bandeloosheid van de Katholieke Kerk in zijn tijd, sprak niet alleen over de liefde voor God en de medemens, maar ook over de liefde voor de schepping. Liefde voor de natuur en haar wezens, de vogels en de vissen. Deze raadgever werd in luxe en weelde geboren, maar koos voor een andere weg: die van de liefde voor God, zijn medemensen en de natuur. Een actueel thema in deze tijd waarin we de relatie met de levende wezens om ons heen en de natuur misschien wel meer dan ooit zijn kwijtgeraakt.
De ringen vormen uiteraard slechts een ordeningsmodel. De werkelijkheid is vaak dynamisch en relaties vloeien in de tijd door de verscheidene vormen van intensiteit, afstand en nabijheid in elkaar over. Buiten de vier ringen bevinden zich jouw ‘vijanden’. Tegenstanders van wie een dreiging uitgaat. Personen die je het liefst ver weg van jouw leven en je naasten houdt.
De jonge rabbi uit Nazareth, Jezus, gaat verder dan de vier ringen en heeft een radicaal inclusieve benadering: ‘Heb je vijanden lief!’ Dat is pas virtuoos de deugd van de liefde tonen. Liefhebben wie jou liefheeft is relatief makkelijk. Maar mensen liefhebben die jou naar het leven staan of die je niet mag vanwege hun overtuiging of hun gedrag is veel moeilijker. Dat gaat niet meer over wederkerigheid, het goed willen hebben met mensen die ook jou goedgezind zijn. Je vijanden liefhebben is eenzijdig: dat is liefde geven terwijl je afgewezen of door hen gekwetst kunt worden.
Liefde op drie niveaus
Een raadgever uit de klassieke oudheid (Aristoteles) heeft de soorten relaties verbonden aan onze verschillende behoeften: relaties waarbij genot, het consumeren, centraal staat, relaties waar de nuttigheid, de uitruil, centraal staat en relaties waarbij de ander centraal staat. Ten eerste hebben we op fysiek en materieel niveau relaties met wie we geregeld gaan eten en drinken. Deze relatie bestaat vooral uit genieten. Op het tweede, het sociale niveau, hebben we relaties met wie we zaken kunnen uitwisselen. Niet het genieten, maar vooral het nut en de wederkerigheid staan hierbij centraal. Ten derde zijn er relaties, vriendschappen die geen genot of nuttigheid nodig hebben, maar die louter gericht zijn op wie de ander is, op zijn of haar persoonlijke groei en op elkaar.
Die vriendschappen zijn gebaseerd op een duurzame liefde voor elkaar. Dit wordt het hoogste niveau, de karaktervriendschap, genoemd en tegenwoordig ook wel vriendschap op het niveau van het hart (een hartsvriend of -vriendin). Zelfs als er niets te eten en te drinken of te ruilen is, zoeken hartsvrienden en -vriendinnen elkaar op. Of zoals iemand me ooit toevertrouwde: ‘Toen ik twee jaar lang ziek was, leerde ik mijn ware vrienden pas goed kennen. Niet dat ik de anderen iets verwijt, maar het werd me wel duidelijk wie echt om me geeft, los van mijn situatie.’
Vriendschappen op karakter- of hartsniveau zijn schaars en we kunnen er praktisch gezien maar enkele van onderhouden.
Bron: De vorstenspiegel
Door: Gabriël Anthonio
