De leider van de toekomst maakt het verschil door zijn of haar persoonlijkheid, niet via vergaarde kennis en kunde. De snelheid waarmee de wereld zich ontwikkelt en de gevolgen hiervan voor iedereen binnen en buiten een organisatie, vereisen een uitdrukkelijke inzet van soft skills zoals zelfreflectie en inlevingsvermogen om organisaties succesvol de toekomst in te loodsen .
Dit is fundamenteel anders dan wat tot dusver als standaard werd gezien. Technische kennis en bestuurservaring blijven belangrijk, maar ‘wie je bent’, ‘waar je vandaan komt’ en ‘hoe je contact maakt met je omgeving’ zullen uiteindelijk de slaagkans van iemands leiderschap bepalen, en daarmee ook het succes van een organisatie.
De wereld evolueert op zoveel vlakken aan een snelheid die bijna niet te vatten is: van klimaatverandering tot oorlogsconflicten, van de toenemende mate van robotisering tot de opkomst van artificial intelligence , of van de steeds groter wordende polarisering tot de druk op bestaanszekerheid. Bedrijven en organisaties ontkomen niet aan een continue herijking van hun license to operate om hun relevantie te bestendigen. En die herijking is niet vanzelfsprekend. Het onvermogen om te voorspellen hoe de wereld er over pakweg een jaar laat staan 5 jaar uitziet, brengt stevige uitdagingen met zich mee. De term VUCA (Volatility, Uncertainty, Complexity & Ambiguity) omvat dit op treffende wijze, en dwingt organisaties om af te stappen van een lineaire groeiverwachting vanuit eigen overtuigingen. Een houding als ‘zo moet het en de wereld zal hierin meegaan’, is kansloos. Voor strategieontwikkeling en besluitvorming moet daarom de buitenwereld worden binnengehaald om in verbinding te staan met relevante trends, ontwikkelingen en stakeholderperspectieven.
Bruggen bouwen
Voor een leider betekent dit dat hij of zij zich bewust is van hoe de buitenwereld eruit ziet, wat erin gebeurt en wie erin beweegt. Het aloude ‘netwerken’ volstaat hiervoor niet helemaal: het gaat niet zuiver om het opbouwen en onderhouden van relaties om een (commercieel) voordeel te behalen, maar ook om het bouwen van verbinding met groepen die direct of indirect de reputatie van je bedrijf of organisatie kunnen beïnvloeden. In het luisteren naar geluiden uit de samenleving en het aansluiten bij maatschappelijke behoeften zitten zonder meer de grootste winstkansen, maar de kunst wordt om die te verzilveren.
Aan de andere kant van dit spectrum zitten de eigen medewerkers: mensen met een gezin, maandelijkse lasten, toenemende financiële druk door stijgende prijzen en behoefte aan zingeving en zelfontplooiing. Dat de buitenwereld wordt gekenmerkt door de essentie van VUCA is mooi en aardig, maar de potentiële onveiligheid die dit met zich meebrengt voor ieders individuele situatie is niet te onderschatten. Ieder mens heeft behoefte aan veiligheid, zowel om controle te hebben op het dagelijkse functioneren als om op gepaste wijze te kunnen groeien. Die veiligheid zit met name in gezien worden, een luisterend oor en structuur waar het nodig is. Wie erkenning ervaart en de ruimte voelt om zichzelf te zijn, heeft de grootste kans om vanuit eigen kracht te handelen en te floreren.
Openheid en inleving
Dit betekent heel veel voor het hedendaagse en toekomstige leiderschap. Wie een organisatie leidt, staat hierdoor onvermijdelijk middenin het spanningsveld tussen onvoorspelbaarheid buiten en behoefte aan veiligheid binnen. Dit is geen vanzelfsprekende positie en de verantwoordelijkheid die dit met zich meebrengt voor de succesvolle ontwikkeling van een organisatie, reikt verder dan wat tot dusver van een leider verwacht kon worden. Je kan uitblinken in vakkennis en overlopen van managementervaring; als je onvermogend bent om lef te tonen én om echt contact te maken met anderen, dan wordt het lastig.
Leiderschap zal bijgevolg veel meer worden bepaald door vertrouwen en inclusiviteit, niet door hiërarchische principes. Openheid, luisteren, zien wat er gebeurt, kijken naar wat mogelijk is, … het zijn elementen die een plek zullen moeten krijgen in de aanpak van elke leider. En het gaat nog verder. De kijk op maatschappelijke ontwikkelingen en op arbeidsethos verschillen per generatie. Jongere mensen hebben bijvoorbeeld een andere kijk op de balans tussen werk en privé, maar ook op zingeving en maatschappelijke betrokkenheid. Meer dan ooit wordt het daarom belangrijk om aan te sluiten bij ieders belevingswereld en om mensen te raken zodat je hen mee kan krijgen. Wie daarin slaagt, zorgt voor een goede reputatie , een aantrekkelijke positie op de arbeidsmarkt en duurzame ontwikkeling.
Zelfreflectie als onmisbare tool
De opdracht lijkt quasi onmogelijk, maar dat is het zeker niet. Je kan het wel paradoxaal noemen: het lef zit immers niet in doortastendheid, maar in kwetsbaarheid. Zelfreflectie en zelfbewustzijn vormen de sleutel te succes, en daar zijn voor veel leiders nog grote winsten te behalen. Een hedendaagse leider moet met regelmaat in de spiegel kijken en ook de schaduwzijde van zichzelf durven zien. Wie ben ik? Waar sta ik voor? Wat raakt mij? Waar ben ik goed in? Waar ben ik niet goed in? Hoe ziet de omgeving waarin ik beweeg eruit? Wat wordt er van mij verwacht? Ken ik de behoeften die er leven? Ben ik oprecht aan het luisteren of voel ik alleen maar de neiging tot verantwoorden en verdedigen? Maar ook: Ben ik de juiste persoon op de juiste plek? Of is het tijd om het stokje over te dragen aan iemand die meer geschikt is?
De vragen stellen is makkelijker dan ze te beantwoorden, en ernaar handelen is nog een brug verder. Het is dan ook een heel grote opgave om daar als leider in je eentje mee om te gaan. Zelfreflectie moet je organiseren, in de vorm van reguliere afstemming met een goede sparringspartner die aan jou een luisterend oor biedt, maar je ook durft te zeggen waar het op staat. Tijdsgebrek mag hier voor geen excuus zijn. De tijdsinvestering maakt iedereen rijker, zowel jouzelf als de hele organisatie die jij de toekomst in wil loodsen.
Als je als leider in verbinding staat met jezelf en met iedereen om je heen kan je als zelfbewuste bruggenbouwer optimaal werk maken van een gezonde koers voor een organisatie en iedereen die ermee verbonden is.
Door: Anja Spaans en Frans Haarmans
Anja Spaans en Frans Haarmans zijn beide partner/owner bij SDH Executive Search, Leadership Development & Interim Solutions
