In Coachen vanuit de schematherapie laten Fleur Kraanen, Rob van Eijbergen en Marieke Hesseling zien hoe je in acht gestructureerde stappen coachees effectief kunt begeleiden bij het herkennen en doorbreken van hardnekkige patronen (schema’s) die hun functioneren belemmeren. Deze patronen, ook wel schema’s genoemd, zijn ingesleten overtuigingen en reactiepatronen die voortkomen uit ervaringen in het verleden, maar ook nu sterk van invloed zijn op denken, voelen en handelen.
In deel 2 van het boek werken wij de acht stappen van schemagerichte coaching uit, waarbij het belangrijkste doel is het doorbreken van negatieve patronen. De beschrijving van elke stap is als volgt opgebouwd. We beginnen met het toelichten van het doel van de betreffende stap. Hierna leggen we je uit hoe je deze stap uitvoert. Hier worden ook vaak stukken verbatim uitgeschreven, zodat je een duidelijk beeld krijgt van hoe je een en ander kunt uitleggen aan je coachee.
Vervolgens zijn er aan elke stap reflectieopdrachten gekoppeld om dat wat in de sessie centraal stond verder te verdiepen. De coachee wordt aangemoedigd om hierbij belangrijke anderen te betrekken, omdat zij de coachee goed kennen en vanuit een ander perspectief licht kunnen werpen op patronen die de coachee wil doorbreken. Daarna staan we stil bij veelvoorkomende moeilijkheden die zich voor kunnen doen bij een specifieke stap. Tot slot illustreren we iedere stap met twee voorbeeldcasussen.
Hoe deze stappen te gebruiken
Op basis van onze ervaring hebben wij schemagerichte coaching opgeknipt in acht stappen. Dit wekt de indruk dat je deze stappen netjes en één stap per sessie doorloopt. Soms lukt dit inderdaad, maar veel vaker loopt het proces minder lineair. Het kan gebeuren dat je soms langer over een stap doet dan een sessie (omdat je er niet aan toekomt deze helemaal door te werken, omdat je inschat dat er langer stil moet worden gestaan bij de betreffende stap of omdat jij of je coachee het nodig vindt om iets te herhalen). Soms kun je een stap overslaan, zoals het in kaart brengen van de voor- en nadelen van beschermers, omdat dit impliciet al voldoende aan bod is gekomen. Het kan ook gebeuren dat je teruggaat naar een eerdere stap als je verderop in het proces merkt dat dingen toch niet duidelijk genoeg zijn, of dat er nieuwe inzichten naar voren komen. En tot slot kun je stap 6, 7 en 8 (voorbereiden op verandering, experimenteren met nieuw gedrag en de onderhoudsbeurt) vrijwel eindeloos herhalen, mocht die behoefte er zijn. Kortom, gebruik het boek als leidraad. De stappen zijn een middel om het uiteindelijke doel, het doorbreken van patronen, te bereiken en geen doel op zich.
De globale opbouw van de sessies
Wij adviseren om iedere coachingssessie ongeveer hetzelfde op te bouwen. De reden hiervoor is dat dit zorgt voor voorspelbaarheid van de coachingssessie en dus ook voor een context waarbinnen je coachee zich veilig voelt om zich open te stellen. Wij gaan uit van coachingssessies van 90 minuten. Het bewaken van de tijdsduur van de sessie zorgt eveneens voor voorspelbaarheid. Dit soort zaken dragen dus bij aan het creëren van containment, oftewel veiligheid en vertrouwen.
Wij bouwen een coachingssessie als volgt op. We beginnen kort met vragen hoe het onze coachee vergaan is sinds we elkaar voor het laatst hebben gezien en daarna stellen wij een agenda op. Wat ons betreft staat daar in ieder geval op het bespreken van de reflectieopdracht (Is het gelukt om deze te doen? Waar is je coachee op uitgekomen? Heeft hij nieuwe inzichten opgedaan? Heeft je coachee een belangrijke ander betrokken en wat is daar de uitkomst van?) en natuurlijk het inhoudelijke onderwerp van de sessie. Ook vragen wij onze coachees of zij specifieke wensen hebben voor de sessie. Hierna gaan wij van start met het afwerken van de agenda. Als je merkt dat er tijdgebrek ontstaat en er onderwerpen in het gedrang komen, benoem dit dan en bepaal samen of het zinniger is om je aan de agenda te houden of een onderwerp door te schuiven naar de sessie erop.
Verder gebeurt het regelmatig dat coachees de reflectieopdrachten niet uitgevoerd hebben. Wanneer dit het geval is, sta dan stil bij wat daarvoor de reden is. Was de opdracht bijvoorbeeld onduidelijk of heeft je coachee er onvoldoende tijd voor kunnen maken? In het laatste geval is het belangrijk om stil te staan bij de timing van de coachingsgesprekken. Is het nodig om meer tijd tussen de sessies in te bouwen? Of heeft je coachee op dit moment eigenlijk onvoldoende ruimte voor dit traject?
De grondhouding van jou als coach
Allereerst vinden wij het belangrijk dat je als coach probeert om een veilige omgeving te creëren door warm te zijn en empathie te hebben voor datgene wat je coachee je vertelt. Het is onze ervaring dat coachees af en toe nogal zakelijk kunnen zijn, zeker in het begin, maar verlies niet uit het oog dat daar een hoop kwetsbaarheid achter schuilgaat. Stel je verder op naast de coachee (en niet boven hem). Benader het coachingstraject als een ontdekkingstocht die jullie samen maken en waarvan jij de uitkomst ook niet kent. Je coachee is expert over zichzelf, dus ga uit van wat hij jou over zichzelf vertelt.
Als je iemand wilt leren om meer ‘gezond volwassen’ te functioneren, is het belangrijk dat jij zelf het goede voorbeeld geeft: practice what you preach. Zorg dat je wat je van je coachee vraagt (tijd, ruimte en voorbereiding) ook zelf uitdraagt. Een coachingssessie kan en mag alleen doorgaan als jij in je Gezonde volwassene functioneert. Als er iets aan de hand is waardoor je dit niet kunt garanderen (je bent ziek, er is veel aan de hand in jouw privésituatie waardoor je emotioneel onvoldoende beschikbaar bent of je hebt eigenlijk niet genoeg tijd), overweeg dan om de sessie te herplannen.
Coaching is vergeleken bij therapie vaak relatief kort (gemiddeld acht sessies van 90 minuten). Desondanks ga je vaak toch behoorlijk de diepte in. Het is belangrijk om te zorgen voor voldoende diepgang, zonder de vaart te verliezen. Zo blijft het traject binnen de afgesproken tijd en voorkom je dat coaching te veel op psychotherapie lijkt. Een manier om snelheid te behouden én je coachee te testen in hoe hij omgaat met nieuwe informatie en (lichte) confrontatie, is door vanaf het begin terug te geven wat je waarneemt bij je coachee. Dit kan gaan over patronen die je herkent, verbanden die je legt tussen het heden en het verleden, of over de houding van je coachee, bijvoorbeeld wanneer hij moeilijke dingen vertelt maar er steeds bij lacht. Zo krijgt je coachee ook een idee van jouw coachingsstijl en kan hij een weloverwogen beslissing maken over de match tussen jullie, en of hij verder met je wil werken.
De plaats waar de coachingssessie plaatsvindt
Wij adviseren om de coachingssessies niet op de werkplek van je coachee te laten plaatsvinden, maar op een externe locatie. Bij voorkeur vindt de sessie plaats in de praktijkruimte van de coach. Sessies kunnen ook online plaatsvinden, hoewel het een uitdaging is om het modusmodel te tekenen als je online met elkaar in gesprek gaat. Wanneer je online werkt, ga dan na of je gebruik kunt maken van een whiteboard-optie in je beeldbelprogramma of zorg anders dat je ergens een tekening kunt maken die ook zichtbaar is voor je coachee. Vraag je coachee ook, wanneer de sessie online plaatsvindt, dit niet vanaf de werkplek te doen en om niet meteen na de sessie een andere (zakelijke) afspraak te plannen. Zorg ook dat je coachee een plek kiest waar hij niet gestoord kan worden door anderen en waar hij voldoende privacy heeft.
Tips vooraf
De schematheorie is complex en uitgebreid, en het kost tijd om deze goed onder de knie te krijgen. Om de theorie beter te begrijpen en te oefenen met het uitleggen ervan, raden we aan om deze uit te leggen aan collega’s, vrienden of je partner. Zo kun je toetsen of je de theorie voldoende beheerst om deze in de praktijk toe te passen.
Daarnaast is het voor iedere coach belangrijk om zijn eigen schema’s en modi te kennen. Dit helpt niet alleen om de theorie beter te vertalen naar de praktijk, maar ook om je eigen valkuilen te herkennen en om te ervaren wat je eigenlijk van je coachee vraagt.
Verderop in dit boek werken we de acht stappen van schemagerichte coaching verder uit. Voordat we hiermee verdergaan, lichten we eerst toe hoe het telefonische aanmeldgesprek voorafgaand aan een coachingstraject vaak verloopt.
Bron: Coachen vanuit de schematherapie – Begrijp en doorbreek hardnekkige patronen
Door: Fleur Kraanen, Rob van Eijbergen, Marieke Hesseling
