Soms lijkt in een team alles te kloppen, iedereen doet zijn werk, vergaderingen verlopen netjes, en toch wringt het. De energie lekt weg, afspraken verwateren en het vertrouwen brokkelt af. (Team)coach Veronique Kilian laat in haar nieuwe boek Coachen naar de kern zien dat de oorzaak van zulke patronen vaak dieper ligt dan gedrag of communicatie. Ze introduceert het begrip subtiel trauma: oude, onverwerkte pijn die zich vertaalt in overlevingsgedrag en onbewuste patronen in samenwerking. Door deze onderstroom te herkennen en te transformeren, ontstaat ruimte voor groei, verbinding en echt leiderschap.
Waarom teams vastlopen, ook als iedereen zijn best doet
Hoe komt het dat teams blijven vastlopen, zelfs als iedereen zijn best doet? Waarom lopen samenwerkingen soms stroef, terwijl niemand écht iets verkeerd doet? In vergaderingen blijft het beleefd, maar onderhuids schuurt het. Afspraken worden niet nagekomen en spanningen blijven onuitgesproken. Niemand weet precies waarom de energie weglekt.
In mijn werk als teamcoach zie ik telkens dit patroon terugkeren: wat gezegd wordt, klopt niet met wat er onderhuids speelt. De bron van die frictie ligt zelden in de inhoud, zelfs niet in de samenwerking zelf, maar in iets veel fundamentelers, namelijk in oude pijn die we onbewust meedragen. Wat als samenwerkingsproblemen hun oorsprong vinden in iets dat al langer geleden is begonnen?
Mensen die als kind geen veilige verbinding hebben ervaren met een ouder of verzorger, ontwikkelen gedrag om zich staande te houden. Ze pleasen, trekken zich terug, stoppen hun emoties weg of doen zich groter voor dan ze zich vanbinnen voelen. Als dit overlevingsgedrag aanblijft als volwassene, spreken we van karakterstructuren. Karakterstructuren beschrijven diep ingesleten patronen die ooit hielpen om te overleven, maar die nu samenwerking en echt contact in de weg staan.
Overlevingsgedrag voelt vertrouwd, maar sluit je af van wie je in wezen bent. Zolang de onderliggende pijn niet verwerkt is, blijft het gedrag zich herhalen op de werkvloer. En hoewel we op het werk geen therapie doen, zijn de gevolgen wel voelbaar. Wanneer teamleden de neiging hebben zichzelf weg te cijferen, zichzelf structureel voorbij te lopen of onzichtbaar te maken, vraagt dat om gezamenlijke aandacht van het team. Teams raken uitgeput, managers lopen vast, de onderstroom gaat wringen. Er ontstaat stress, frustratie en verlies aan vertrouwen. Soms wordt er een zondebok aangewezen of ontstaat er een buitenbeentje. Het team functioneert dan niet langer als geheel.
Karakterstructuren staan los van wie je in de kern bent
Een karakterstructuur als overlevingsstijl is onderdeel van iemand. Karakterstructuren zijn geen persoonlijkheidstrekken. Waar persoonlijkheid verwijst naar aangeboren eigenschappen zoals extraversie of zorgvuldigheid, zoals beschreven in modellen als de Big Five, ontstaan karakterstructuren als reactie op onvervulde emotionele behoeften in de jeugd. Karakterstructuren zeggen dus minder over wie iemand is, en meer over hoe iemand zich heeft aangepast om emotionele pijn te vermijden. Een karakterstructuur staat dus los van wie iemand in de kern is.
Hoewel ik zes karakterstructuren afzonderlijk beschrijf, betekent dat niet dat een mens er maar één heeft. Integendeel: veel mensen herkennen kenmerken van meerdere karakterstructuren in zichzelf. Als iemand in de jeugd met verschillende vormen van subtiel trauma te maken heeft gehad, kunnen er ook meerdere vormen van overlevingsstijlen ontstaan. In sommige gevallen zie ik zelfs dat mensen elementen van alle zes karakterstructuren in zich dragen. Kenmerken van karakterstructuren zijn geen uitzondering. Ze zijn vanzelfsprekend in het dagelijks leven. Mijn boek helpt je daarom om overlevingsstijlen te begrijpen in hun oorsprong en geeft je handvatten waarmee je anderen kunt begeleiden om de helende beweging te maken naar floreren.
Subtiel trauma
Wanneer een volwassene als kind structureel niet kreeg wat het emotioneel nodig had, ontstaat wat ik subtiel trauma noem. Het gaat niet om grote, wereldschokkende gebeurtenissen, maar om structureel herhaalde ervaringen van emotioneel gemis of tekort, die diep genoeg ingrijpen om overlevingsgedrag te ontwikkelen.
Waarom is mijn boek Coachen naar de kern relevant? Ten eerste zie ik dat deze subtiele trauma’s juist toenemen in onze tijd. We leven in een steeds complexere samenleving, waarin de emotionele aandacht voor elkaar afneemt, onder andere door de toenemende (verslaving aan) digitale communicatie. Ten tweede wordt over dit soort subtiele trauma’s op de werkvloer zelden gesproken. We herkennen ze niet of we schamen ons ervoor. Bovendien is werk geen therapeutische setting, terwijl juist daar de gevolgen van subtiel trauma zichtbaar worden in gedrag en samenwerking. Ten derde zie ik in mijn coachpraktijk dat coachees zelden zelf komen met het subtiele trauma als hulpvraag. Ze willen af van overlevingsgedrag zoals moeite met grenzen stellen, pleasen of zichzelf overbelasten. Ze verlangen naar duurzame gedragsverandering, maar beseffen vaak niet dat deze patronen geworteld zijn in oude pijn. Voor de coachee is niets moeilijker dan overlevingsgedrag loslaten.
De duiding met karakterstructuren helpt om een krachtig en werkbaar kader te schetsen waarmee je overlevingsgedrag beter kunt begrijpen. Echter, de klassieke benamingen van karakterstructuren werken vaak stigmatiserend. Termen als de masochistische of psychopathische karakterstructuur doen vermoeden dat we met psychopathologie te maken hebben, terwijl het in essentie gaat om menselijke overlevingsstrategieën. In mijn boek geef ik de karakterstructuren daarom nieuwe namen die recht doen aan het onderliggende mechanisme en bied ik voor elke structuur een positief, richtinggevend archetype.
Door het subtiele trauma te transformeren en tegelijkertijd nieuw gedrag aan te leren waardoor overlevingsstrategieën niet langer nodig zijn, ontstaat er ruimte om te floreren. Wanneer je het overlevingsgedrag overstijgt, komt de kern van wie je werkelijk bent opnieuw tot leven. Je komt als het ware in de flow. De coachee begint de beste versie van zichzelf te worden.
Handvatten voor transformatie
Hoewel ik de theorie van karakterstructuren vaker tegenkwam in opleidingen, begon het werken met karakterstructuren pas echt te leven toen ik als teamcoach ging werken met zelforganiserende teams. Iedereen bleef vriendelijk, maar in de onderstroom wrong het. De echte transformatie ontstond pas toen de teamleden aan de hand van karakterstructuren een model kregen om de vinger op de zere plek te leggen. Het gaf mij een kader om mijn coachinterventies te kiezen die effect zouden hebben op het gedrag waar dit team tegenaan liep. Dit kader kan jou ook helpen om interventies te kiezen waardoor een team weer lekker in de flow met elkaar gaat werken.
Het doel van mijn boek is om coaches, leiders en begeleiders handvatten te geven voor transformatie. Je leert karakterstructuren herkennen als vormen van overlevingsgedrag die hun oorsprong vinden in subtiel trauma. In mijn boek vind je zowel theorie als praktische werkvormen uit teamcoaching en individuele coaching. Ze helpen om onbewuste pijn zichtbaar te maken en te transformeren, zodat er ruimte ontstaat om nieuw gedrag te kiezen en te oefenen. Deze manier van werken pas ik toe in mijn coachpraktijk en ik zie hoe mijn klanten daardoor gaan floreren op een manier die ze zelf niet voor mogelijk hielden. Dat is de magie van transformatie.
Door: Veronique Kilian
