Verandering van het klimaat zorgt voor discussies en polarisatie. Qua reacties op klimaatverandering volgens ons sprake van een bonte en brede verzameling betekeniswolken en -volken en van een brede variëteit aan uiteenlopende emoties. Zeker als betekeniswolken en -volken al enige tijd bestaan (wat volgens ons het geval is in het klimaatveld), is de kans groot dat men steeds verliefder wordt op het eigen gelijk.
In de onderlinge gesprekken ervaart men het eigen perspectief daarbij meer en meer als het enige juiste. Hieraan ontleent men vervolgens de energie en het recht om anderen te gaan overtuigen van het eigen gelijk. Al snel ontdekt men echter dat men zeker niet de enige partij is, die dit aan het doen is. Juist is er wat dit betreft sprake van ‘betekeniscompetitie’: wie krijgt hier het meest gelijk? Zou je de klimaatproblematiek metaforisch opvatten als een grote ronde tafel, dan zijn de betrokken partijen allemaal druk bezig om relatief kleine, vierkante tafelkleedjes (lees: hun eigen betekenisgevingen en visies) op die grote tafel te deponeren. Ieder claimt daarbij dat zÃjn of haar tafelkleedje de grote ronde tafel compleet en het beste afdekt en al de andere kleedjes niet.
Juist is er wat dit betreft sprake van ‘betekeniscompetitie’: wie krijgt hier het meest gelijk?
Debat polariseert
Wat ons bij deze betekeniscompetitie opvalt, is dat het debat dat hiermee samengaat steeds verder polariseert. Sommige betekenisvolken vinden hun eigen perspectief zo belangrijk, correct en moreel verantwoord dat ze neerkijken op andere betekeniswolken en -volken. Kijk maar eens naar de wetenschappers en al diegenen die – zich baserend op het wetenschappelijke onderzoek – claimen dat er sprake is van levensbedreigende klimaatontwikkelingen, die ons als mensheid nopen tot grootschalige gedragsveranderingen.
Men is ervan overtuigd dat het wetenschappelijke verhaal het enige juiste verhaal is. Tegelijkertijd wordt datzelfde verhaal door sommige andere betekenisvolken op een agressieve wijze als nepnieuws terzijde geschoven. Waarbij men zich vol overtuiging baseert op de – in de ogen van de wetenschappers althans – meest onwaarschijnlijke complottheorieën. Meer en meer krijgt het debat zo de sfeer van ‘wij tegen hen’ en ‘wij hebben gelijk en zij hebben dus ongelijk’. Het debat verwordt zo tot moddergooien, en tot het ondernemen van acties om andere partijen schade toe te brengen. Hetgeen op zijn beurt de escalatie alleen maar verder doet toenemen.
Onderlinge verhoudingen
In het boek Wat nu!? wezen we er al op dat het hele web van onderlinge afhankelijkheids- en machtsverhoudingen tussen al de partijen, gremia, wolken en volken in het klimaatveld het realiseren van een specifieke deelverzameling van klimaatdoelen, -plannen, -maatregelen en -activiteiten mogelijk maakt. Tegelijkertijd perkt datzelfde web tal van andere activiteiten en maatregelen in en maakt ze minder mogelijk.
De toenemende polarisatie van het debat leidt er volgens ons toe dat de onderlinge verhoudingen tussen gremia, partijen, wolken en volken steeds meer vast komen te zitten. Men graaft zich steeds verder in en probeert het eigen gelijk van steeds meer argumenten en bewijzen te voorzien. De interacties met anderen draaien daarbij steeds meer om het aantonen van het ongelijk van die anderen. Interactie wordt zo dus actie. Harde actie om geen last van andere partijen te hebben. Juist deze polariserende dynamiek draagt er volgens ons aan bij, dat de onderlinge verhoudingen in het klimaatveld steeds hardgekalkter en stabieler worden: ‘We are right and they are idiots.’
Samenwerking steeds moeilijker
Op deze wijze maakt de toenemende polarisatie het met elkaar samenwerken om tot grootschalige verandering te komen, steeds minder goed mogelijk. Hoe harder we roepen dat wij gelijk hebben en de anderen moeten veranderen, des te minder er kan veranderen.
- Het boek Wat nu!? Staat op de Longlist voor Managementboek van het Jaar 2024
Beluister de podcast: Grootschalige gedragsverandering met Thijs Homan en Rob Wetzels
Bron: Wat nu!?
Door: Thijs Homan, Rob Wetzels
