Wat zie jij? Vanuit die simpele vraag vertrekt het inspirerende boek van Gabriël Anthonio over leiderschap, moed en menselijkheid. Perspectiefrijk Leiderschap neemt je mee op een reis langs zeven levensfasen van de leider als held – van geboorte tot het overdragen. Aan de hand van persoonlijke verhalen en reflectieve vragen nodigt dit boek je uit stil te staan bij je eigen perspectieven en die van anderen. Het boek bevat geen modellen of stappenplannen, maar herkenbare situaties die aanzetten tot persoonlijke reflectie, dialoog en verdieping.
Maak kennis met Hendrik
Voor mij zit een oudere, wat kalende man aan een tafel met daarop een stapel zakelijke tijdschriften. Buiten is het guur herfstweer. We hebben onze jassen nog aan. We zijn bij de bank en wachten tot we aan de beurt zijn om wat financiële zaken te regelen. Ik schat hem op ongeveer zeventig jaar. Hij is ongeschoren en ziet er somber uit. Hij leunt voorover, terwijl hij met hele kleine slokjes zijn koffie opdrinkt. ‘Ik heb moeite met drinken, smalle slokdarm, met kleine slokjes komt het goed, meneer,’ legt hij ongevraagd aan mij uit. Ik voel me een beetje betrapt, omdat ik hem aan het observeren was en mij al afvroeg waarom hij steeds van die kleine slokjes nam.
Mensen volgen ons standpunt en onze zichtlijnen. Ze volgen onze ogen en denken na over wat we waarnemen. Als ze hier opmerkingen over maken, voelen we ons soms betrapt.
De man stelt zich voor. Hendrik is de naam! ‘Wat doet u zoal, meneer?’ vraagt Hendrik vervolgens aan mij. Ik leg hem uit dat ik in Drachten woon, als bijzonder hoogleraar verbonden ben aan de faculteit Sociologie van de Rijksuniversiteit Groningen en daarnaast organisaties begeleid bij hun leiderschapsontwikkeling. Dat ik boeken schrijf en lezingen verzorg. ‘Nou, nou dat is geen gewone werkweek, meneer!’ ‘Ach, dat valt wel mee, hoor. En wat doet u voor werk?’
Het leven is niet alleen een materiële zaak. Aan veel materiële dingen zitten verhalen en betekenissen vast.
Een schoenenzaak
‘Ik heb een schoenenzaak gehad in een volksbuurt. Die zaak had ik van mijn vader overgenomen. Het mooie van de schoenenverkoop is dat je vaste klanten hebt die één of twee keer per jaar langskomen. Ik ken dus veel mensen in de wijk en hun verhalen. In slechte tijden blijven ze weg en in goede tijden kopen ze meerdere, wat duurdere schoenen. En dan de verhalen, meneer. Ik heb zoveel mooie verhalen gehoord. Vaak heel persoonlijk, over hun leven en werk, de kinderen en kleinkinderen.
‘Wat ook mooi is aan het vak van schoenenverkoper is dat ik altijd in de herfst de nieuwe collectie mocht samenstellen. In het najaar koop je de schoenen in die in het voorjaar verkocht gaan worden. Dat deed ik altijd op gevoel. De vertegenwoordigers wilden natuurlijk hun handel verkopen, maar tegelijk was het ook samen kijken naar de toekomst. Natuurlijk moeten de kwaliteit en de prijs goed in balans zijn, anders verdien je er niks op of komen de klanten met klachten terug. En dat idee, hè, dat je wanneer de blaadjes van de bomen vallen al mag nadenken over wanneer de blaadjes weer gaan groeien, is dat niet mooi?’
Beelden uit de natuur, zoals de seizoenen, kunnen ons goed helpen bij het ordenen en duiden van de ontwikkelingen en fasen in ons leven. De mens, de held en de leider is daarbij geroepen zich te verhouden tot die seizoenen en ernaar te handelen.
‘Vijf jaar geleden heb ik de zaak verkocht. Er waren nog een paar mensen met schulden. Ze kochten de schoenen voor de kinderen en henzelf op de pof en betaalden beetje bij beetje af. Die schuld heb ik ze kwijtgescholden. U moest eens weten meneer wat dat voor die mensen betekende. Sommige mensen leven altijd in het najaar, bij hen blijven de blaadjes van de bomen vallen.’
Spaarcenten verdelen
Ik knik. Het is een prachtig beeld. ‘Weet u waarvoor ik hier ben?’ Zonder op een antwoord te wachten, beantwoordt Hendrik zijn eigen vraag al: ‘Ik ben hier om mijn spaarcenten te verdelen over de kinderen en kleinkinderen. Het is een mooi bedragje. Ik zit in de herfst van mijn leven, dat wil ik wel bekennen. Ik heb van alles onder de leden, misschien heb ik niet zo lang meer. En in de herfst mag ik nadenken over en investeren in de toekomst, de lente die eraan komt!’
Een erfenis zonder betekenis is slechts een materiële overdracht. In een erfenis met een verhaal, dat goed wordt ontvangen, leeft de gever voort.
‘En dit wil ik aan mijn kinderen en kleinkinderen meegeven. Ze krijgen allemaal een paar schoenen van me. Een beetje vrolijke, met lichte kleuren, om in de lente en zomer van het leven te dragen. Ik heb een goede band met ze en ken hun verhalen. Door de erfenis geef ik ze wat mee voor in de herfst van hun leven. Met deze centen kunnen ze altijd met vertrouwen naar de toekomst kijken.’
Hendrik staat op en houdt even mijn rechterschouder vast: ‘In de herfstmomenten van het leven kunnen we de schoenen voor het voorjaar uitkiezen, meneer. Met de juiste schoenen aan je voeten kun je blijven wandelen en vooruitkijken. En, ja… het wordt altijd weer lente!’
De wijsheid van een schoenenverkoper
Deze levenswijsheid van een schoenenverkoper, heeft me geraakt en ik ben er even stil van. Mijmerend over het verhaal, de beelden van schoenen en de herfst en lente, staar ik voor me uit. Ik hoor de wind om het gebouw gieren, de regen slaat tegen de grote ramen. Ik zie ineens op een leestafel verderop een boeket bloemen staan met takken waar jonge blaadjes aan zitten. Ik kijk onbewust even naar de schoenen van de man bij de balie. De man staat daar, ondanks het najaar, in schoenen met frisse kleuren om zijn geldzaken voor de kinderen en kleinkinderen te regelen. Als je wilt, zie je overal de aankondiging van de lente, ook als het nog herfst is.
Reflectievragen voor de held
Laat het voorgaande verhaal eerst even op je inwerken voor je doorgaat naar het volgende verhaal of de vragen. Wat doet het verhaal met je? Wat valt je op, wat raakt jou? Welke emoties of gedachten roept het op? Wat zou dit kunnen betekenen voor jouw standpunten, zichtlijnen en gedrag? Welke (nieuwe) perspectieven worden hiermee geopend? Neem hier de tijd voor en maak eventueel aantekeningen van je eigen overpeinzingen hierbij.
De volgende reflectievragen helpen je te reflecteren op de erfenis die jij aan de volgende generatie wilt doorgeven. Is het alleen een materiële transitie van goederen en geld? Wat is jouw verhaal erbij en welke betekenis geef jij eraan? Hoe zou je willen dat ze dit straks ontvangen? Op welke manier wil jij voortleven in de harten en gedachten van mensen die dicht bij je staan?
Misschien heb je in je leven een erfenis of afscheidscadeau van iemand gekregen. Welke betekenis heeft die ander eraan gegeven, met welk verhaal of boodschap heb je die erfenis gekregen en wat heb je ermee gedaan?
Al het materiële, het stoffelijke zal verdwijnen. Wat blijft, zijn de verhalen, de herinneringen en betekenis die we geven aan de nalatenschap en de erfenis van de ander.
De held heeft kostbaarheden in zijn leven kunnen verzamelen. Hij gaat daar verstandig mee om. Hij heeft wat over voor zichzelf, zijn oude dag en voor anderen na zijn laatste dag. Met het materiële erven de nabestaanden ook zijn verhalen, verhalen over vallen en opstaan, over moed, kracht en wijsheid. De held is zich bewust dat een deel van zijn eigen ontwikkeling en leerproces er is om door te geven aan de volgende generatie. Zo leeft hij voort, ook als hij er niet meer is.
Reflectievragen
- Maak een plan voor wat en aan wie jij straks wat wilt nalaten en beschrijf het zo concreet mogelijk. Neem daarin ook mee wat dit idee met je gedachten en emoties doet.
- Welke inhoudelijke boodschap zou je willen meegeven aan de mensen aan wie je jouw materiële zaken nalaat? Schrijf dit op in de vorm van een ‘toespraak’.
- Op welke manier heb jij goederen of geld ontvangen als geschenk of erfenis en op welke manier eer of gedenk jij de gever?
- Hoe zou jij thuis, met de mensen om je heen of op je werk, het onderwerp ‘nalatenschap’ bespreekbaar willen maken? Hoe willen we dat, wat we overdragen en nalaten verder gedragen wordt?
- Wat zou jij als mens, held of leider willen meegeven en doorgeven aan anderen als het gaat over iets achterlaten, doorgeven of letterlijk schenken voor of na je overlijden?
Door: Gabriël Anthonio
Uit: Perspectiefrijk Leiderschap
