Reflectief luisteren is zo’n vaardigheid die simpel klinkt, maar in de praktijk veel diepgang oplevert. Het helpt je om écht aan te sluiten bij de ander, zonder het gesprek over te nemen en juist daardoor ontstaat er ruimte voor inzicht en verandering.
In dit artikel krijg je een aantal concrete, laagdrempelige manieren om reflecties te oefenen: van het afkijken bij sterke interviewers tot het gebruiken van handige startzinnen, en van korte stiltes durven laten vallen tot de juiste balans vinden tussen vragen en reflecteren. Of je nu net begint met coachen of je luistervaardigheden wilt aanscherpen: met deze tips maak je reflectief luisteren stap voor stap natuurlijker, effectiever en vooral menselijker.
Luister naar goede interviewers
Soms moeten mensen echt even wennen aan de vorm van reflecties – en vooral het feit dat een reflectie een soort statement is. Wat dan kan helpen is om naar goede interviewers te luisteren die dit veel doen. Je hoort dan heel mooi hoe goed zij luisteren, hoe ze blijven aansluiten, terwijl ze tegelijk het gesprek een bepaalde richting op gidsen. Mijn favorieten zijn Joris Linssen (bekend van onder andere Hello, Goodbye en Boeddha in de polder) en Pieter van der Wielen van de NRC-podcast Het uur.
Begin met eenvoudige, begripvolle reflecties
Je kunt gemakkelijk onder de indruk raken van de mooie en geavanceerde reflecties van gevorderde coaches of interviewers. Vergeet dan alsjeblieft niet dat zij deze vaardigheid jarenlang hebben geoefend. Gun het jezelf om – net als bij iedere vaardigheid – te beginnen met de basics. Dat kun je al doen door simpelweg enkele woorden te herhalen uit het verhaal van de ander, een stilte te laten vallen en de ander nieuwsgierig en vol verwachting aan te kijken. Wat we natuurlijk niet willen, is een heel ongemakkelijke stilte. Maar als je goed kijkt, dan kun je zien dat de ander aan het nadenken is. Door even rustig te wachten, gun je de ander de ruimte om te reageren. De meeste mensen gaan vanzelf verder vertellen op basis van jouw reflectie. Probeer maar eens!
Zoek een oefenmaatje
Stel dat je een cursus ‘masseren’ volgt. Dan ontkom je niet aan oefenkilometers maken als masseur. En waarschijnlijk mag je ook heel veel oefenmassages van je medecursisten ontvangen. (Waar kan ik me aanmelden?) Ook dit is bijzonder leerzaam, want zo ondervind jij aan den lijve hoe een bepaalde techniek aanvoelt en wat wel en niet prettig is. Met reflectief luisteren is het niet anders, dus als het nog nieuw voor je is: zoek een oefenmaatje zodat je je oefenkilometers kunt maken in zowel het geven als het ontvangen. Zie het maar als een oormassage!
Begin met deze handige startzinnen
Mijn collega Arie Speksnijder heeft een handig overzicht gemaakt van verschillende startzinnen voor het maken van reflecties, zie het kader hierna. Merk op dat ze vaak beginnen met ‘je’ en nooit met ‘ik’. Dit heeft als reden dat we voortdurend de volgende boodschap willen uitzenden: ‘Het gaat hier om jou.’
Startzinnen voor reflectie
Gevoel/Emotie
- Je baalt ervan dat …
- Zo te horen maak je je zorgen dat …
- Je wordt er boos van als …
Verlangen
- Het liefst zou je …
- Je wilt graag …
- Je had liever gezien dat …
Bedoeling
- Dus wat je het liefste wilt is …
- Je doel is om …
- Je hoopt dat …
Waarden
- Voor jou is het belangrijk dat …
- Uiteindelijk gaat het jou om …
- Kennelijk is ‘rust’ belangrijk voor je.
Tweezijdige reflectie
- Aan de ene kant …, en aan de andere kant …
- Je wilt graag …, en tegelijkertijd …
- Je zou misschien …, maar je wilt ook …
Houd het kort en bondig
Idealiter is een reflectie korter dan wat je coachée heeft gezegd (uitzonderingen daargelaten). Benoem kernachtig de boodschap van de ander zoals jij die hebt opgepikt. Vermijd onnodige inleidingen zoals ‘Ik hoor je eigenlijk zeggen dat…’ of ‘Als ik je goed begrijp…’ Laat ik voor de verandering deze tip ook maar kort en bondig houden … ;o)
Wissel vragen en reflecties af
Uit onderzoek blijkt dat effectieve behandelaren in de verslavingszorg gemiddeld twee à drie reflecties voor elke open vraag geven. Deze verhouding is het effectiefst, omdat je zo de juiste balans houdt tussen ‘uitnodigen tot spreken’ en ‘actief luisteren’. Ook geeft het een zekere diepgang aan het gesprek. Als de coachée na jouw reflectie nog zaken toevoegt of nuanceert, kun je die opnieuw reflecteren tot je zeker weet dat jij en de ander elkaar begrijpen. Als je een bevestigend ‘ja, precies!’ krijgt, weet je dat je verder kunt gaan met een nieuwe vraag.
Vragen voor zelfreflectie
Als je verder wilt nadenken over afgestemde empathie en de bijbehorende vaardigheid reflectief luisteren, dan zou je deze vragen kunnen gebruiken om over te schrijven, met iemand te bespreken of er gewoon een momentje over te mijmeren.
Kies vooral een aanpak die voor jou werkt:
- Wat vind jijzelf een fijne manier van beluisterd worden?
- Wie is voor jou een voorbeeld van een goede luisteraar?
- Welke van de twelve roadblocks van Thomas Gordon herken je bij jezelf en anderen?
- Hoe comfortabel ben jij met een korte stilte in een gesprek?
- Hoe vaardig ben jij al in reflectief luisteren?
- Welk type reflectie geef jij graag?
- Als je nadenkt over de beste coach die je in je hebt, welke rol speelt reflectief luisteren daar dan in? Wat kan een klein, volgend stapje zijn op weg naar die versie van jou?
Ter inspiratie, lering en vermaak kan ik je de volgende bronnen van harte aanbevelen:
Leestip: Luisteren 2.0
De titel van dit hoofdstuk heb ik – met zijn toestemming – deels geleend van Bert Bakker. Hij schreef het warm aanbevolen boek Luisteren 2.0. Anderen tevoorschijn luisteren (2013) en dit dekt – met veel gevoel voor poëzie – precies de lading.
YouTube: William Miller demonstreert reflectief luisteren. Hier zie je een bijzonder krachtige demo van reflectief luisteren door William Miller bij een man die is aangehouden vanwege huiselijk geweld (Engels gesproken, Engels ondertiteld).
Podcast met Patrice Meerbeek
In Coachen 3.0, aflevering 13 ga ik in gesprek met Patrice Meerbeek over werken met gestuurde cliënten, ACT bij verslaving, de kracht van reflectief luisteren en meer. Ook geeft zij bij mij een mooie demo van reflectief luisteren.
Door: Sergio van der Pluijm
Bron: Wat effectieve coaches anders doen – De acht vaardigheden die het verschil maken
