Met allerlei soorten vragen komen coachees voor een gesprek bij een coach. Deze vragen laten zich op verschillende manieren indelen, bijvoorbeeld van praktisch-instrumenteel tot persoonlijk-existentieel. Hoe speelt tijd daarin een rol? Hoog tijd om op een wandeltocht te gaan door het tijdlandschap van het coachgesprek.
Narratieve tijd: wie ben je?
Je trekt het tijdlandschap van het coachgesprek binnen. Wat meteen opvalt is dat het steeds van verschijningsvorm verandert en toch een eigen karakter heeft. Dit karakter kan zich kenmerken door openheid, met brede vergezichten, of juist geslotenheid, vol bosrijk terrein.
Het landschap is lastig begaanbaar of vriendelijk en toegankelijk. Hoge bergtoppen, diepe dalen en uitgestrekte vlakten geven reliëf, afwisseling of juist uitgestrektheid en eentonigheid. Sommige delen van het landschap zijn vast als een rots, andere zijn vloeibaar, zoals een rivier. Alles samen vormt dit de identiteit van het tijdlandschap, dat wat het onvervreemdbaar maakt tot het landschap dat het is.
In coaching zou je dit de narratieve tijd kunnen noemen, een term van de Franse filosoof Paul Ricoeur (1984). Hierbij gaat het erom betekenis te geven aan eigen ervaringen en herinneringen. Je verhouden tot gebeurtenissen die achter je liggen en nadenken over hoe je wilt omgaan met wat op je afkomt. In de narratieve tijd zoek je naar grip op het verhaal van je leven, door dit te onderzoeken. Het narratief vertelt wie je bent, het is je identiteit.
We zijn verhalen en geschiedenissen, stelt natuurkundige Carlo Rovelli. ‘I am not this momentary mass of flesh reclined on the sofa typing the letter “a” on my laptop; I am my thoughts full of the traces of the phrases that I am writing; I am my mother’s caresses, and the serene kindness which my father calmly guided me; I am my adolescent travels; I am what my reading has deposited in layers in my mind; I am my loves, my moments of despair, my friendships, what I’ve written, what I’ve heard; the faces engraved on my memory. I am, above all, the one who a minute ago made a cup of tea for himself. The one who a moment ago typed the word “memory” into this computer. The one who just composed the sentence that I am now completing. If all this disappeared, would I still exist? I am this long ongoing novel. My life consists of it’ (Rovelli, 2018).
De kunst voor de coach is om tijd te nemen om dit biografische verhaal te beluisteren, te bespreken en te onderzoeken.
‘Ik ben mijn werkende leven lang al op reis geweest’, vertelt hij me in ons coachgesprek. ‘De hele wereld reisde ik af en ik heb op allerlei plekken gewerkt. Altijd was ik onderweg. Nu ik daarop terugkijk, zie ik dat ik de laatste jaren steeds meer ben geland. Steeds meer is deze stad mijn plek geworden, waar ik woon, werk en dierbare vrienden heb gemaakt. Dat nu zo onder woorden brengen, ontroert me.’
Kloktijd: hoe wil je je tijd benutten?
Dan kom je aan in een nieuw gebied van het tijdlandschap. Een zeer gecultiveerd deel doorsneden met asfaltwegen en kaarsrechte kanalen. Er zijn parken, met keurig aangelegde paden, picknicktafels en bankjes, afvalbakken, vijvers. Overal zijn bordjes en wegwijzers; het landschap is hier goed georganiseerd. Je zult hier niet snel verdwalen. Toch kun je je merkwaardig verloren voelen in deze wereld van orde en regelmaat, waaruit natuurlijkheid en diversiteit is weggeorganiseerd.
In de kloktijd draait het voor coachees om vragen van goed tijdbeheer. Hoe maak ik de juiste keuzes? Hoe stel ik prioriteiten? Hoe maak ik een goede planning en hoe stuur ik daarop? De centrale thema’s zijn grip krijgen op de tijd en deze goed benutten. Je kunt je coachee hierbij helpen door te ordenen en mee te denken. De kunst is om oog te houden voor wat er achter deze praktische vragen schuilgaat. Waar worstelt de ander mee? Hoe raakt hij uit balans?
‘Hoe geef ik sturing aan mijn tijd? Er liggen nogal wat taken op mijn bord als interne adviseur. Wat maakt dat het me niet lukt? Kan ik dat niet slimmer doen? Of is dat een onmogelijke opdracht? Waarom is mijn taakomschrijving ook zo ruim en breed? Kan dit eigenlijk wel? Lever ik te weinig of wordt er gewoon te veel van me gevraagd?’
Terugkerende tijd: wat herhaalt zich?
Verder lopend komen we in het landschap van de terugkerende tijd. Alles verschijnt hier in ronde vormen. Paden lopen in de rondte, sommige op gelijke hoogte terwijl andere zich in een spiraal omhoog of naar beneden bewegen. Water stroomt in de rondte, struiken, planten en bomen staan in een cirkel opgesteld. Je kunt eindeloos bewegen in dit landschap, terugkeren op hetzelfde vertrouwde punt of rondjes draaiend, terwijl je wanhopig op zoek bent naar een uitweg.
Dit is de tijd van het patroon. Wat herhaalt zich? Patronen in de vorm van routines en gewoontes zijn vaak nuttig en behulpzaam. Iets wat je iedere dag herhaalt en steeds een beetje beter probeert te doen, helpt je om in een positieve ontwikkeling te komen. Patronen geven houvast en duidelijkheid. Ze zorgen ervoor dat je niet aan alles bewust aandacht hoeft te besteden en zijn onmisbaar om je energie te richten op wat echt belangrijk voor je is. Stel je voor dat je iedere dag zou moeten nadenken hoe je je schoenveters wilt strikken.
Patronen kunnen daarentegen ook tegen je werken. Keer op keer kom je met dezelfde gesprekspartner in een vervelende interactie, die tot ruzie leidt. In spanningsvolle situaties ontwikkel je de gewoonte je terug te trekken. Of je verstijft van schrik als zich een onverwachte gebeurtenis voordoet. Zo zijn er talloze ingewikkelde patronen waar je in kunt raken. Daar gebeurt het weer, denk je dan. De terugkerende tijd wordt belangrijk in coaching als de ander veel last ervaart van zijn patroon. Je onderzoekt dan samen wat zich herhaalt en hoe het patroon ontstaat. Je bespreekt wat het kost maar ook wat de voordelen ervan zijn.
Met haar harde werken oogst ze veel waardering, van de medewerkers aan wie zij leidinggeeft, van collega’s, van haar leidinggevende. Altijd is zij er en altijd is ze goed op de hoogte en vriendelijk. Toch merkt zij zelf dat het begint te knellen. Ze geeft te veel en de balans is zoek. Het is een hardnekkig patroon dat haar doet verzuchten: ‘Hoe kan ik iets veranderen, waar ik zo om word gewaardeerd en wat ik al zo lang doe?’
Ervaringstijd: welke betekenis heeft je ervaring?
Dan kom je tijdens de wandeling op een plek waar je besluit even stil te staan. Je gaat op de grond zitten, kijkt vlak voor je en ziet dat de grond een landschap op zich is met verschillende groeiwijzen, kleuren, hoogteverschillen. Wat is er veel te zien op een vierkante meter. Je kunt er helemaal in opgaan … Even vergeet je alles om je heen. Tot je weer opkijkt en je met een weidse blik oriënteert op waar je bent. Hoe nu verder op je tocht?
Dit is de tijd in het helpende gesprek waarin ervaring centraal staat. Allereerst is het belangrijk om samen te ontdekken welke van de tijdervaringen in het licht van de coachvragen relevant zijn om te bespreken. Dat is vaak al een lastige stap. Het vraagt van de coach om te helpen in te zoomen, preciezer te kijken en gewaar te worden. Daarna is het belangrijk om weer uit te zoomen en de coachee te helpen de ervaring in het grote geheel van zijn ervaringen te plaatsen. Dan gaat het over de vraag naar wat de betekenis van die ervaring is.
‘Hoe kijk je terug op de afgelopen tijd? Ze werkt als docente in het onderwijs en is na een periode van overbelasting voorzichtig begonnen te re-integreren. Praten over zichzelf, wat ze denkt en voelt is nieuw voor haar. Ze begint te praten. Er is genoeg gebeurd. De ervaringen buitelen over elkaar heen. ‘Er zijn goede en slechte momenten geweest’, zegt ze tot besluit. Wat er echt toe doet voor haar, blijft in de veelheid onduidelijk.’
Door: Joris Brenninkmeijer
Bron: De Tijdgids – De wezenlijke rol van tijd in coachende gesprekken
